Bối cảnh lịch sử: Phong tục truyền thống Mãn Châu và chiến lược cai trị

Những người
sáng lập triều đại nhà Thanh là người Mãn Châu, tổ tiên của họ là người Nữ
Chân, đã hoạt động tích cực ở dãy núi Trường Bạch phía đông bắc Trung Quốc
trong thời nhà Tống, kiếm sống bằng nghề săn bắn.

Trong điều
kiện sống tự nhiên như vậy, việc gội đầu không hề dễ dàng nên làm thế nào để
chăm sóc tóc một cách thuận tiện đã trở thành một vấn đề quan trọng đối với người
Nữ Chân.

Để tóc không
bị gió thổi bay và cản trở tầm nhìn khi cưỡi ngựa và bắn cung, đàn ông Mãn Châu
dần dần phát triển tục lệ cạo tóc trán và tết tóc sau gáy. Kiểu tóc này tiện lợi
và thiết thực, đảm bảo sự linh hoạt của đầu trong quá trình săn bắn và chiến đấu,
đồng thời, bím tóc có thể dùng làm gối khi đi cắm trại nơi hoang dã, đội mũ để
giữ ấm vào mùa đông.

Ngoài ra, tục
cạo râu, tết ​​tóc của người Mãn Châu cũng bắt nguồn từ việc thờ thần ngựa. Thời
đó, ngựa là đối tác không thể thiếu và quan trọng trong quá trình sinh tồn và
chiến đấu của họ nên họ dần dần coi chúng như những vị thần. Bím tóc để lại sau
khi một người đàn ông cạo đầu trông giống như tóc đuôi ngựa. Đây không chỉ là sự
bắt chước thần ngựa mà còn thể hiện sự tôn trọng và phụ thuộc vào ngựa.

Sau khi quân
Thanh thống trị, tục cạo râu, tết ​​tóc dần trở thành phương thức thuần hóa người
Hán. Người Mãn Châu tin rằng việc cạo đầu và tết tóc có thể xóa bỏ quan niệm sâu xa của người
Hán về “sự phân biệt giữa Di và Hạ” từ xa xưa, cho phép người Hán dần dần chấp
nhận văn hóa Mãn Châu về bề ngoài, từ đó đạt được sự hoà hợp về văn hóa. Đồng
thời, cạo tóc còn mang tính quân sự và chính trị. Kiểu tóc được dùng như một
phương tiện để nhận dạng ta và kẻ thù, giúp quân Thanh dễ dàng trấn áp lực lượng
và duy trì trật tự thống trị.

Phong tục văn hóa: Từ phản kháng đến chấp nhận

Vào đầu thời
nhà Thanh, việc ban hành lệnh cắt tóc đã gây ra sự phản đối gay gắt từ người
Hán. Trong văn hóa Hán, quan niệm “thân thể, tóc và da là do cha mẹ ban cho,
không nên làm tổn hại” đã ăn sâu vào trong.

Vì vậy, người
dân thời đó đã kịch liệt chống lại lệnh cạo trọc đầu, thậm chí chống lại bằng cả
mạng sống. Tuy nhiên, dưới những chính sách hà khắc của nhà cai trị nhà Thanh,
đại đa số người Hán cuối cùng đã phải khuất phục trước yêu cầu này.

Thời gian
trôi qua, ngày càng nhiều người Hán bắt đầu chấp nhận kiểu tóc mới này và dần dần
coi đó là chuẩn mực. Ảnh hưởng của thói quen quá rõ ràng đến mức có phản kháng
cũng vô ích nên chỉ có thể lựa chọn tuân theo.

Tóc tết dần
dần phát triển thành một biểu tượng văn hóa và biểu tượng địa vị mới trong xã hội
nhà Thanh. Những bím tóc có độ dài khác nhau thậm chí còn trở thành biểu tượng
của tầng lớp xã hội và địa vị. Các quan chức cấp cao và doanh nhân giàu có thường
có bím tóc dài hơn và đẹp hơn để phản ánh địa vị và sự giàu có của họ.

Phong tục cạo
tóc và để bím tóc của nhà Thanh không chỉ là biểu hiện của phong tục truyền thống
Mãn Châu mà còn là công cụ quan trọng để các nhà cầm quyền nhà Thanh củng cố
quyền lực và đồng hóa người Hán.

Kiểu tóc độc đáo này ẩn chứa ý nghĩa chính trị
sâu sắc và ý nghĩa văn hóa trong bối cảnh lịch sử. Tuy nhiên, cùng với sự phát
triển của thời đại và xã hội, kiểu tóc độc đáo này cuối cùng đã trở thành một
phần của lịch sử. Ngày nay, khi nhìn lại giai đoạn lịch sử này, chúng ta không
khỏi cảm thán trước sự đa dạng của các nền văn hóa và những thay đổi của thời đại.