Trần Phú – Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, người con ưu tú của dân tộc

Tổng Bí thư Trần Phú là tấm gương tận trung với nước, tận hiếu với dân, cống hiến trọn đời cho sự nghiệp giải phóng dân tộc với ý chí, niềm tin mãnh liệt vào lý tưởng cộng sản, thắng lợi cách mạng.

Phòng giam nơi Tổng Bí thư Trần Phú bị giam giữ và hy sinh. (Ảnh: Thu Hương/TTXVN)

Chỉ với 27 năm tuổi đời, hơn 8 năm hoạt động cách mạng, gần một năm trên cương vị Tổng Bí thư (từ 10/1930 đến 4/1931), nhưng đồng chí Trần Phú đã có những đóng góp to lớn, quan trọng cho sự nghiệp cách mạng Việt Nam, đặc biệt là thời kỳ Đảng mới ra đời.

Những phẩm chất tốt đẹp, cùng tình yêu thương đồng chí, đồng bào, chí khí kiên cường, bất khuất trước kẻ thù và lời nhắn nhủ cuối cùng của đồng chí Trần Phú: “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu” luôn sống mãi với thời gian, trường tồn cùng sự nghiệp cách mạng của dân tộc.

Từ người thanh niên yêu nước trở thành người cộng sản mẫn tiệp, trí tuệ

Đồng chí Trần Phú, sinh ngày 1/5/1904 tại thôn An Thổ, xã An Dân, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên; quê gốc tại xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.

Đồng chí Trần Phú là tấm gương tiêu biểu cho lớp thanh niên yêu nước, khát khao lý tưởng và tràn đầy nhiệt huyết cách mạng. Sinh ra trong một gia đình nhà nho yêu nước, tuổi thơ Trần Phú đã tận mắt chứng kiến những nỗi thống khổ, bất công của các tầng lớp nhân dân lao động dưới ách áp bức, bóc lột của chính quyền thực dân, phong kiến.

Truyền thống lịch sử, văn hóa, tinh thần cách mạng của quê hương đã góp phần bồi đắp cho người thanh niên lòng yêu nước, căm giặc, hun đúc ý chí và tinh thần học hỏi, vươn lên tìm con đường cứu nước.

Thời gian học tập ở Trường Quốc học Huế, Trần Phú đã kết thân với nhiều bạn bè đồng hương, có cùng chí hướng như Hà Huy Tập, Hà Huy Lương, Trần Văn Tăng, Ngô Đức Diễn…

Di tích thành An Thổ, nơi trưng bày các hiện vật, tư liệu, tranh ảnh về cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí Trần Phú. (Ảnh: Tường Quân/ TTXVN)

Họ lập ra nhóm “Thanh niên tu tiến hội” để cùng nhau đọc sách, trao đổi giúp đỡ nhau trong cuộc sống.

Năm 1922, sau khi tốt nghiệp Trường Quốc học Huế, với mục đích góp phần đào tạo lớp người có chí hướng, làm lợi cho dân, cho nước, Trần Phú chọn nghề dạy học tại Trường tiểu học Cao Xuân Dục (thành phố Vinh, Nghệ An).

Với tất cả nhiệt huyết của mình, Trần Phú đã truyền cho học sinh lòng yêu nước, niềm tự hào về truyền thống đấu tranh anh dũng, bất khuất của quê hương và dân tộc.

Trong những năm này cũng có những chuyển biến lớn, tác động đến các thanh niên yêu nước. Ảnh hưởng của Hội Việt Nam Cách mạng niên ngày càng mạnh, đồng chí quyết định bỏ nghề dạy học để dấn thân vào con đường cách mạng chuyên nghiệp.

Bước ngoặt trong cuộc đời cách mạng của Trần Phú là vào cuối năm 1926, đồng chí được cử sang Quảng Châu (Trung Quốc) bắt liên lạc với Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên.

Tại đây, đồng chí đã gặp Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và tham gia lớp huấn luyện cán bộ do Người trực tiếp giảng dạy. Những bài giảng của Nguyễn Ái Quốc tại khóa huấn luyện đã trang bị cho Trần Phú những kiến thức cơ bản về cách mạng vô sản, về lý luận của chủ nghĩa Marx-Lenin để từ một thanh niên có tư tưởng cách mạng yêu nước, đồng chí đã chuyển sang lập trường cách mạng vô sản.

Tháng 1/1927, đồng chí Trần Phú được cử đi học tại Trường Đại học Phương Đông (Liên Xô). Sau khi tốt nghiệp, tháng 11/1929, đồng chí được phân công nhiệm vụ về nước hoạt động với cương vị cán bộ chủ chốt của Đảng, chịu trách nhiệm trực tiếp dự thảo Bản Luận cương chính trị của Đảng.

Người dự thảo bản Luận cương chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam

Luận cương chính trị tháng 10/1930 của Đảng là một văn kiện quan trọng của Đảng, là cơ sở để Đảng đề ra sách lược, chiến lược trong suốt quá trình đấu tranh bảo vệ chính quyền cách mạng. Luận cương chính trị là sản phẩm trí tuệ của tập thể Ban Chấp hành Trung ương, nhưng in đậm dấu ấn cá nhân đồng chí Trần Phú trong vai trò là người trực tiếp soạn thảo.

Từ cuối năm 1929, sau khi về nước hoạt động, cùng với các đồng chí trong Ban Chấp ủy lâm thời của Đảng, đồng chí Trần Phú đã trực tiếp sống cuộc đời thợ mỏ, thợ nề, thợ nhà máy ximăng… để thâm nhập, nghiên cứu, khảo sát thực tế phong trào cách mạng của công nhân, nông dân và các chi bộ cộng sản ở nhà máy, hầm mỏ tại Hà Nội, Nam Định, Hải Phòng, Hòn Gai, Thái Bình.

Khách tham quan và nghe thuyết minh về các hiện vật được trưng bày trong Nhà trưng bày lưu niệm Tổng Bí thư Trần Phú. (Ảnh: Hoàng Ngà/TTXVN)

Sau khi khảo sát tình hình thực tế và trao đổi với các đồng chí trong Ban Chấp ủy, đồng chí đã khởi thảo văn kiện Luận cương chính trị của Đảng ngay trong tầng hầm ngôi nhà số 90 phố Thợ Nhuộm, Hà Nội.

Luận cương chính trị đã vận dụng những nguyên lý của chủ nghĩa Marx-Lenin về vấn đề dân tộc và thuộc địa, cùng những luận điểm cơ bản trong Chính cương vắn tắt và Sách lược vắn tắt do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc khởi thảo thông qua tại Hội nghị thành lập Đảng.

Nội dung chủ yếu của Luận cương chính trị là những vấn đề cơ bản về chiến lược, sách lược của cách mạng Việt Nam. Trong đó, mục tiêu đi tới chủ nghĩa cộng sản được nêu rõ sau khi hoàn thành cách mạng tư sản dân quyền.

Luận cương chính trị cũng chỉ ra mối liên hệ mật thiết giữa cuộc đấu tranh chống phong kiến và chống đế quốc, giữa hai mục tiêu-dân chủ “thổ địa cách mạng” và dân tộc “Đông Dương hoàn toàn độc lập” để đi lên chủ nghĩa xã hội.

Đây là luận điểm xuyên suốt trong đường lối cách mạng của Đảng, thể hiện tính nhất quán về con đường, mục tiêu cách mạng của Đảng từ khi thành lập đến nay. Những luận điểm đó đã khẳng định tính đúng đắn ngay từ đầu trong đường lối cách mạng của Đảng – đó là nhân tố quyết định thắng lợi của cách mạng Việt Nam.

Tháng 10/1930, tại Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp tại Hương Cảng (Trung Quốc), đồng chí Trần Phú đã trình bày bản dự thảo Luận cương chính trị của Đảng và đã được Hội nghị nhất trí thông qua.

Tại Hội nghị, với việc bầu ra Ban Chấp hành Trung ương chính thức, Đảng lần đầu tiên được kiện toàn về mặt tổ chức. Đồng chí Trần Phú được bầu làm Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng.

Thành công của Hội nghị đã đánh dấu sự trưởng thành về nhiều mặt của Đảng với uy tín và sức hút mạnh mẽ, góp phần thúc đẩy phong trào cách mạng Đông Dương phát triển nhanh chóng.

Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, người đóng góp to lớn trong công tác xây dựng Đảng

Trên cương vị Tổng Bí thư đầu tiên, đồng chí Trần Phú đã có những đóng góp to lớn trong việc xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức.

Trong hoàn cảnh bị địch khủng bố rất ác liệt, đồng chí Trần Phú – trên cương vị Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng đã cùng Ban Chấp hành Trung ương lãnh đạo thực hiện những Nghị quyết của Hội nghị Trung ương lần thứ nhất với khối lượng công việc khổng lồ, quan trọng và chuẩn bị các văn kiện cho Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng (tháng 3/1931).

Án nghị quyết của Hội nghị Trung ương lần thứ hai là văn kiện in đậm những đóng góp của đồng chí Trần Phú về lý luận xây dựng Đảng.

Bức tượng đúc bằng đồng khắc họa hình ảnh đồng chí Trần Phú soạn thảo Luận cương chính trị. (Ảnh: Hoàng Ngà/TTXVN)

Đồng chí Trần Phú đã lãnh đạo việc phát triển các tổ chức đảng, các tổ chức chính trị, đoàn thể, hội quần chúng nhằm tập hợp, đoàn kết thống nhất mọi lực lượng nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng. Hàng loạt văn kiện quan trọng được thông qua liên quan trực tiếp đến công tác tổ chức đảng, công tác dân vận, công tác mặt trận, đặt nền móng cho việc thành lập Hội Phản đế đồng minh, thành lập các tổ chức: Công hội, Nông hội, Thanh niên, Phụ nữ, Hội Cứu tế đỏ. Chỉ sau một thời gian, tổ chức đảng, các đoàn thể, hội quần chúng đã có sự phát triển nhanh chóng.

Nhằm xây dựng khối đoàn kết nhất trí trên cơ sở cương lĩnh, đường lối của Đảng, Tổng Bí thư Trần Phú rất quan tâm đến vấn đề đấu tranh tư tưởng trong nội bộ Đảng, khắc phục những nhận thức lệch lạc, cơ hội, bè phái, chỉ ra những vấn đề nảy sinh từ chủ nghĩa cơ hội và khuynh hướng hòa hoãn trong Đảng.

Để xúc tiến công tác tuyên truyền giáo dục chính trị, tư tưởng cho cán bộ, đảng viên, tháng 12/1930, đồng chí đã cùng với Ban Thường vụ Trung ương quyết định xuất bản báo Cờ vô sản và báo Cộng sản; lập Ban Tuyên truyền do một Uỷ viên Thường vụ Trung ương phụ trách.

Giữ vững nguyên tắc trong xây dựng Đảng kiểu mới của giai cấp công nhân về tư tưởng và tổ chức, việc đề xuất những vấn đề nhằm nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng thông qua việc tăng cường tính chất giai cấp công nhân, kiên quyết chống lại chủ nghĩa cơ hội là đóng góp có giá trị lý luận và chỉ đạo thực tiễn to lớn của đồng chí Trần Phú đối với nhiệm vụ xây dựng Đảng ở một nước tiểu nông như nước ta. Ngày nay, những quan điểm này vẫn là vấn đề thời sự trong công tác xây dựng Đảng.

Đồng chí Trần Phú cùng Ban Chấp hành Trung ương đã xây dựng và củng cố tổ chức đảng các cấp từ Trung ương tới các xứ ủy, tỉnh ủy, huyện ủy và chi bộ cơ sở của Đảng.

Nhờ sự cố gắng không mệt mỏi của đồng chí và Ban Thường vụ Trung ương, trong khoảng từ tháng 12/1930 đến tháng 1/1931, các Xứ ủy Nam Kỳ, Trung Kỳ và Bắc Kỳ đã chính thức được thành lập và từng bước được củng cố. Theo sự chỉ đạo của Trung ương, các xứ ủy đã thành lập các ban cán sự và các bộ phận chuyên trách. Nhờ đó, Đảng đã được củng cố một bước khá vững chắc ngay trong hoàn cảnh bị kẻ thù khủng bố gắt gao, khốc liệt.

Nhiệm vụ xây dựng và phát huy vai trò của chi bộ đảng được đồng chí Trần Phú và Ban Chấp hành Trung ương rất chú trọng. Nhờ đó, số chi bộ và số đảng viên đã tăng lên đáng kể. Nếu như lúc Đảng mới thành lập, toàn Đảng có khoảng 30 chi bộ với 200 đảng viên thì đến trước Hội nghị Trung ương lần thứ 2 (tháng 3/1931), số đảng viên trong toàn Đảng đã lên tới 2400, hoạt động trong 250 chi bộ.

Đánh giá đóng góp to lớn của đồng chí Trần Phú trong công tác xây dựng Đảng, Ban Chấp hành Trung ương đã khẳng định: “Trên cương vị Tổng Bí thư đầu tiên, Trần Phú đã có những đóng góp to lớn trong việc xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Đồng chí tranh thủ mọi điều kiện để trang bị lý luận Marx-Lenin cho cán bộ, đảng viên, kiên quyết đấu tranh khắc phục những biểu hiện ấu trĩ tả khuynh, hữu khuynh trong Đảng.

Đồng chí dành nhiều công sức để xây dựng và củng cố tổ chức, kiện toàn các cơ quan từ trung ương đến các xứ ủy và các đảng bộ, nhất là ở những vùng quan trọng, bị địch đàn áp”.

“Hãy giữ vững chí khí chiến đấu”

Giữa lúc phong trào cách mạng Việt Nam đang có những bước phát triển mới, sáng ngày 18/4/1931, tại cơ quan ấn loát của Đảng, số nhà 66 đường Sampannho (nay là đường Lý Chính Thắng, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh) Tổng Bí thư Trần Phú sa lưới kẻ thù.

Bản luận cương chính trị năm 1930 được lưu giữ tại Nhà trưng bày lưu niệm Tổng Bí thư Trần Phú. (Ảnh: Hoàng Ngà/TTXVN)

Đây là một tổn thất vô cùng lớn đối với Đảng và cách mạng Việt Nam đang trong thời kỳ phục hồi, củng cố và phát triển.

Bất chấp mọi thủ đoạn tra tấn tàn bạo và dụ dỗ của kẻ thù, Tổng Bí thư Trần Phú không hề khuất phục. Đòn roi tra tấn của bọn đao phủ, sự tàn bạo của chế độ nhà tù đế quốc đã làm sức khỏe của đồng chí Trần Phú suy kiệt, bệnh cũ tái phát, đồng chí đã hy sinh ngày 6/9/1931 tại Nhà thương Chợ Quán-Sài Gòn.

Trước lúc hy sinh, đồng chí Trần Phú đã nhắn nhủ các đồng chí của mình: “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu!”

Lời nhắn gửi ấy đã trở thành một khẩu hiệu cách mạng, một mệnh lệnh chiến đấu, động viên, khích lệ lớp lớp đảng viên, đồng bào, đồng chí giữ vững niềm tin, vượt qua khó khăn, gian khổ và khốc liệt, kiên quyết tranh đấu đến thắng lợi cuối cùng của cách mạng.

Anh dũng hy sinh khi mới 27 tuổi đời, gần một năm giữ cương vị Tổng Bí thư của Đảng, nhưng những cống hiến của đồng chí cho Đảng, cho dân tộc ta vô cùng to lớn, góp phần rất quan trọng xây dựng nền móng ban đầu về tư tưởng, chính trị và tổ chức của Đảng ta.

Đồng chí là tấm gương tận trung với nước, tận hiếu với dân, cống hiến trọn đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và giải phóng giai cấp với ý chí, niềm tin mãnh liệt vào lý tưởng cộng sản, vào thắng lợi cuối cùng của cách mạng.

Phát biểu tại Hội thảo tổ chức ngày 16/4/2024 nhân kỷ niệm 120 năm Ngày sinh Tổng Bí thư Trần Phú, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh: Cuộc đời, sự nghiệp cách mạng vẻ vang và những cống hiến to lớn của đồng chí Trần Phú là di sản quý báu, dệt kết nên pho sử vàng vinh quang của Đảng. Tấm gương đạo đức cách mạng, khí phách người chiến sỹ cộng sản cao đẹp, kiên trung, bất khuất của đồng chí mãi tỏa sáng, để lớp lớp thế hệ cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân ta học tập, noi theo./.