Tiếp cận của Úc trong xây dựng tiêu chuẩn trí tuệ nhân tạo và bài học cho Việt Nam

Theo các chuyên gia từ Cơ quan Tiêu chuẩn Úc, AI đang mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro nếu thiếu hệ thống quản trị phù hợp. Theo các chuyên gia, điều quan trọng là phải xây dựng khung quản lý AI có trách nhiệm không chỉ dựa trên công nghệ mà còn phải gắn với chuẩn mực đạo đức, pháp lý và xã hội.

Một trong những gợi ý nổi bật là việc áp dụng mô hình quản trị AI dựa trên chu trình Plan Do Check Act (PDCA). Đây là phương pháp được nhiều tổ chức quốc tế khuyến nghị để quản lý các hệ thống phức tạp như AI, bởi tính tuần hoàn, linh hoạt và liên tục cải tiến. Theo đó, tổ chức cần xác định rõ mục tiêu, bối cảnh và các rủi ro tiềm ẩn trong giai đoạn “Lập kế hoạch”; triển khai vận hành an toàn trong giai đoạn “Thực hiện”; giám sát liên tục và xử lý sai lệch ở giai đoạn “Đánh giá”; cuối cùng là “Cải tiến” nhằm điều chỉnh và nâng cao hiệu quả hoạt động.

Ảnh minh họa

Đáng chú ý, các chuyên gia Úc cũng đưa ra 10 nguyên tắc hành động mà bất kỳ tổ chức nào phát triển AI cũng cần cân nhắc. Các nguyên tắc này không mang tính bắt buộc pháp lý, nhưng lại là thước đo chuẩn mực trong quản lý rủi ro, tăng cường minh bạch và tạo niềm tin cho xã hội. 

Cụ thể, nguyên tắc đầu tiên là thiết lập và công bố cơ chế trách nhiệm rõ ràng, bao gồm cấu trúc quản trị, năng lực kỹ thuật và chiến lược tuân thủ quy định pháp luật. Thứ hai là xây dựng quy trình đánh giá và quản lý rủi ro xuyên suốt từ thiết kế đến vận hành. Thứ ba là đảm bảo an toàn dữ liệu và hệ thống thông qua các biện pháp quản trị chất lượng, tính toàn vẹn và truy xuất nguồn gốc thông tin. Nguyên tắc thứ tư nhấn mạnh việc kiểm thử, đánh giá hiệu suất mô hình AI không chỉ trước mà cả sau khi triển khai thực tế, nhằm phát hiện các rủi ro vận hành.

Nguyên tắc thứ năm yêu cầu duy trì sự kiểm soát của con người đối với các quyết định do AI đưa ra, đảm bảo yếu tố đạo đức và trách nhiệm giải trình. Thứ sáu là minh bạch hóa cho người dùng về việc họ đang tương tác với nội dung hoặc quyết định do AI tạo ra. Thứ bảy là cung cấp cơ chế khiếu nại hoặc phản hồi cho những cá nhân bị ảnh hưởng bởi AI. Thứ tám là chia sẻ thông tin công khai với các tổ chức khác trong chuỗi cung ứng AI nhằm kiểm soát rủi ro hiệu quả hơn. Nguyên tắc thứ chín là lưu trữ hồ sơ hoạt động để phục vụ kiểm toán và giám sát từ bên thứ ba. Cuối cùng, nguyên tắc thứ mười nhấn mạnh việc tham vấn các bên liên quan với trọng tâm là an toàn, đa dạng, công bằng và hòa nhập.

Việc minh bạch thông tin cũng được nhấn mạnh như một yếu tố sống còn để xây dựng niềm tin. Người dùng cần biết mình đang tương tác với AI, có quyền phản hồi hoặc khiếu nại khi bị ảnh hưởng. Trong chuỗi cung ứng công nghệ, các bên liên quan từ nhà phát triển đến nhà cung cấp và khách hàng cần chia sẻ trách nhiệm nhằm kiểm soát tốt hơn những hệ lụy có thể xảy ra.

Trên thực tế, AI có thể tạo ra tác động hai chiều. Một mặt, công nghệ như xử lý ngôn ngữ tự nhiên có thể bị lạm dụng để thu thập dữ liệu cá nhân hoặc tạo ra nội dung giả mạo. Mặt khác, nếu được thiết kế đúng cách, AI lại trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho người khuyết tật, giúp họ tiếp cận thông tin và dịch vụ một cách dễ dàng hơn. Chính vì thế, các chuyên gia cho rằng việc đánh giá tác động xã hội và quyền riêng tư cần được lồng ghép ngay từ giai đoạn thiết kế.

Để hiện thực hóa những nguyên tắc đó, Cơ quan Tiêu chuẩn Úc khuyến nghị các tổ chức xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ với ít nhất 11 nhóm nội dung: từ thiết lập vai trò và trách nhiệm rõ ràng trong tổ chức, quản lý dữ liệu, đánh giá tác động xã hội đến việc xây dựng chính sách, quy trình và cơ chế lưu trữ, giám sát phục vụ đánh giá bên ngoài. Việc lưu trữ hồ sơ vận hành không chỉ giúp minh bạch hóa hoạt động mà còn tạo nền tảng cho các cơ quan giám sát đánh giá tính tuân thủ.

Các chuyên gia cũng lưu ý mọi hệ thống AI đều có đặc thù riêng, do đó kiểm soát rủi ro không thể áp dụng một cách cứng nhắc mà cần linh hoạt theo loại hình ứng dụng, mức độ rủi ro và quy mô tổ chức. Điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường doanh nghiệp nhỏ và vừa, nơi thiếu nguồn lực nhưng lại đang tiên phong trong ứng dụng AI để nâng cao năng suất, tối ưu vận hành.

Những gợi ý từ phía  Cơ quan Tiêu chuẩn Úc là nguồn tham khảo quan trọng trong bối cảnh nước ta đang xây dựng Luật Công nghiệp công nghệ số trong đó có nhiều chính sách đột phá về phát triển AI, công nghệ bán dẫn. Bài học từ các quốc gia đi trước như Úc cho thấy nếu thiếu một khung pháp lý rõ ràng, AI không chỉ gây ra rủi ro pháp lý mà còn ảnh hưởng đến quyền lợi người dân và uy tín doanh nghiệp. Ngược lại, nếu quản trị tốt, AI sẽ là động lực tăng trưởng mới, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy phát triển bền vững.

 Duy Trinh