Theo chu kỳ, dịch sởi có nguy cơ bùng phát trong năm 2024

Gia tăng ca nhiễm bệnh sởi, rubella

Theo Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, từ đầu năm 2024 đến nay, có 78 trường hợp sốt phát ban nghi sởi, rubella tại các tỉnh, thành phố khu vực phía bắc và 10 trường hợp mắc rubella tại 7 tỉnh, thành phố, đặc biệt ghi nhận một chùm ca bệnh sởi tập trung tại Hà Tĩnh ở nhóm trẻ dưới 10 tuổi.

Các chuyên gia cảnh báo năm 2024 là năm dịch sởi có nguy cơ bùng phát theo chu kỳ 4-5 năm/lần, cần tiêm bù, tiêm vét cho số trẻ chưa được tiêm vaccine.

Hai chu kỳ gần nhất là 2019 và 2014, cả nước đều ghi nhận số ca mắc sởi tăng cao, riêng năm 2014 có hơn 110 trẻ tử vong. Thai phụ mắc sởi và rubella ngoài gặp biến chứng có thể tăng nguy cơ thai nhi dị tật, sảy thai, sinh non.

Ngày 19/3/2024, Bộ Y tế ban hành Công văn số 1276/BYT-DP đề nghị các địa phương tăng cường giám sát, phát hiện sớm các trường hợp mắc bệnh sởi tại cộng đồng và các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh; triển khai các biện pháp xử lý triệt để ổ dịch ngay khi phát hiện trường hợp mắc bệnh.

Bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, sởi là bệnh truyền nhiễm có tốc độ lây lan cực nhanh, 90-100% người chưa tiêm vaccine hoặc chưa từng mắc bệnh tiếp xúc với nguồn bệnh sẽ bị mắc. Một người nhiễm bệnh có thể lây cho 20 người khỏe mạnh.

Người nhiễm virus sởi có thể lây nhiễm cho người khác thông qua giọt bắn, dịch tiết từ niêm mạc mũi họng khi ho, hắt hơi, nói chuyện. Do vậy, bệnh sởi rất dễ lây lan ở những nơi đông người như khu dân cư, khu công nghiệp, trường học, ký túc xá, bệnh viện…

Các triệu chứng ban đầu của sởi giống cảm cúm thông thường như sốt, chảy nước mắt, mũi, viêm đường hô hấp, phát ban. Giai đoạn lây nhiễm bệnh thường xảy ra từ 4 ngày trước đến 4 ngày sau khi phát ban.

Trẻ em đặc biệt là trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, là đối tượng rất dễ bị mắc bệnh sởi do hệ miễn dịch non yếu và giảm dần kháng thể bảo vệ từ mẹ sau khi sinh ra. Việc tiêm chủng không đầy đủ có thể khiến dịch sởi bùng phát bất cứ lúc nào, tỷ lệ tiêm chủng bao phủ cần thiết để ngăn chặn sởi lây truyền trong cộng đồng là ít nhất phải đạt 95%.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và gián đoạn trong chương trình tiêm chủng mở rộng, tỷ lệ tiêm chủng sởi trong cộng đồng đang sụt giảm, số ca bệnh tích lũy qua các năm lớn sẽ là nguy cơ cho dịch bùng phát.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), vào năm 2021 đã có khoảng 128.000 trường hợp tử vong được xác định nguyên nhân do sởi, hầu hết là trẻ em dưới 5 tuổi.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh sởi

Các chuyên gia khuyến cáo, những đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh sởi nên tiêm phòng sởi đầy đủ là trẻ chưa được tiêm vaccine; thanh thiếu niên, người trưởng thành chưa từng mắc bệnh sởi hoặc chưa tiêm vaccine trước đây; người lớn tuổi có bệnh nền mạn tính như tim mạch, cao huyết áp, phổi, đái tháo đường; phụ nữ chuẩn bị có thai…

Sởi nguy hiểm khi có thể gây suy giảm miễn dịch, khiến trẻ dễ bị bội nhiễm các vi khuẩn khác và gặp nhiều biến chứng.

Trẻ có thể gặp biến chứng viêm tai giữa cấp xảy ra ở 1/10 số trẻ bị nhiễm sởi; viêm phổi nặng xảy ra khoảng 1/20 số trường hợp bị mắc sởi, có thể dẫn đến tử vong.

Bệnh viêm não, xảy ra ở khoảng 1/1.000 số người mắc bệnh sởi; tiêu chảy và ói mửa do sởi, thường xảy ra ở trẻ nhỏ, nhất là trẻ nhũ nhi. Trẻ có thể nhìn mờ hoặc loét giác mạc có thể gây mù lòa; suy dinh dưỡng, còi xương sau khi mắc sởi, ảnh hưởng sự phát triển toàn diện của trẻ.

Tại các vụ dịch sởi ở Việt Nam năm 2018 và 2019, nhiều bệnh viện khu vực phía nam đã từng ghi nhận nhiều thai phụ sinh non, thai lưu.

Ở thai phụ, bệnh sởi có thể gây biến chứng viêm phổi, viêm kết mạc, viêm màng não cấp tính và bùng phát lao tiềm ẩn. Nếu mắc sởi trong 3 tháng đầu thai kỳ, thai phụ có thể bị sảy thai. Nếu tuổi thai lớn, sởi có thể gây sinh non hoặc thai chết lưu.

Bác sĩ Chính giải thích khi mắc sởi, cơ thể người mẹ chống lại virus sởi bằng cách gây sốt. Trong khi đó, nhiệt độ ở tử cung luôn cao hơn nhiệt độ cơ thể 1-1,5 độ. Nếu mẹ bị sốt 39-40 độ, thai nhi sẽ gặp nguy hiểm khi phải chịu nhiệt độ trong tử cung là 40-41,5 độ C.

Chủ động phòng bệnh sởi, rubella

Bác sĩ Chính cho biết, tiêm phòng vaccine sởi cho trẻ em và người lớn là biện pháp phòng bệnh chủ động, hiệu quả, giảm nguy cơ mắc và biến chứng do bệnh gây ra. Vaccine có thành phần sởi như sởi đơn, sởi-quai bị-rubella có thể tiêm được cho trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn. Tiêm đầy đủ 2 mũi vaccine phòng sởi có hiệu quả đến 98%.

Phụ nữ cần hoàn thành lịch tiêm sởi-quai bị-rubella trước mang thai 3 tháng để tránh mắc bệnh và truyền kháng thể bảo vệ thai nhi và con ở những tháng đầu đời khi chưa được tiêm vaccine phòng sởi.

Bên cạnh vaccine, mọi người cần áp dụng các biện pháp phòng bệnh sởi như hạn chế tối đa trường hợp tiếp xúc gần với bệnh nhân mắc sởi vì bệnh có khả năng lây lan rất nhanh qua đường hô hấp; giữ vệ sinh cá nhân và vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, khử trùng thường xuyên.

Người bệnh cần vệ sinh thân thể sạch sẽ, ăn uống đầy đủ các dưỡng chất, tăng cường các loại rau xanh, trái cây có nhiều vitamin C như cam, quýt, bưởi và uống nhiều nước, có thể uống thuốc hạ sốt khi sốt từ 38,5 độ trở lên, nhỏ mắt bằng nước muối sinh lý, bổ sung vitamin A để bảo vệ mắt theo hướng dẫn của bác sĩ. Trẻ còn bú mẹ vẫn tiếp tục cho bú và ăn thức ăn mềm, dễ tiêu, nấu chín kỹ, chia làm nhiều bữa nhỏ trong ngày.

Nếu có các dấu hiệu của bệnh như ho, sốt, chảy nước mũi, phát ban, cần cách ly và đến các cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám, tư vấn điều trị kịp thời. Không nên đưa trẻ điều trị vượt tuyến khi không cần thiết để tránh quá tải và lây nhiễm chéo trong bệnh viện.

Ngoài ra, trong thời tiết giao mùa ở miền bắc cũng là thời điểm phát triển mạnh bệnh rubella. Rubella là bệnh truyền nhiễm lây qua đường hô hấp, bất cứ ai chưa có miễn dịch như chưa từng mắc bệnh hoặc chưa tiêm vaccine đều có nguy cơ mắc bệnh khi tiếp xúc với nguồn lây.

Có từ 20% đến 50% bệnh nhân nhiễm rubella không xuất hiện triệu chứng nên là nguồn lây khó kiểm soát.

Vaccine phòng sởi và vaccine kết hợp sởi-quai bị-rubella có khả năng bảo vệ cao trước bệnh. Trong đó, sau hai mũi vaccine sởi-quai bị-rubella có hiệu quả 97% đối với bệnh sởi, khoảng 86% đối với bệnh quai bị và 89% đối với rubella.

Nếu thai phụ nhiễm virus rubella, đặc biệt là trong 3 tháng đầu có thể dẫn đến sảy thai, thai chết lưu, sinh non hoặc trẻ sơ sinh bị dị tật bẩm sinh, được gọi là hội chứng Rubella bẩm sinh (CRS) khiến trẻ gặp nhiều vấn đề như sinh nhẹ cân, đục thủy tinh thể, điếc, chậm phát triển, dị tật tim, tật đầu nhỏ, thiểu năng trí tuệ.

Ngoài sởi và rubella, thai phụ nhiễm quai bị trong thời kỳ mang thai có thể bị viêm buồng trứng, viêm màng não, viêm não, viêm tụy cấp, viêm cơ tim, viêm tuyến giáp, viêm thận mô kẽ. Không chỉ đe dọa sức khỏe mẹ, quai bị còn khiến thai phụ sảy thai trong 3 tháng đầu thai kỳ, có thể gây dị dạng thai nhi, sinh non hoặc thai lưu ở những tháng cuối thai kỳ.

Vaccine phòng sởi và vaccine kết hợp sởi-quai bị-rubella có khả năng bảo vệ cao trước bệnh. Trong đó, sau hai mũi vaccine sởi-quai bị-rubella có hiệu quả 97% đối với bệnh sởi, khoảng 86% đối với bệnh quai bị và 89% đối với rubella.

Phụ nữ có kế hoạch mang thai nên tiêm vaccine sởi-quai bị-rubella và thủy đậu trước khi có thai tốt nhất 3 tháng. Ngoài ra, phụ nữ mang thai cần chủ động chủng ngừa mũi ho gà-bạch hầu-uốn ván trong thai kỳ để bảo vệ con khi chưa đến tuổi tiêm ngừa.

Bác sĩ Chính lưu ý bên cạnh sởi, rubella, nhiều dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm khác như cúm, thủy đậu, ho gà cũng đang lưu hành, trẻ em và người lớn cần tiêm vaccine đầy đủ và đúng lịch.