Tháp cổ chuyên dùng làm đá lạnh giữa sa mạc Ba Tư

Trông giống những tổ ong bằng đất khổng lồ, kiến trúc đặc biệt ở sa mạc Ba Tư này được sử dụng để làm ra thứ hiếm và giá trị thời cổ đại: đá lạnh.

Từ năm 400 TCN, các kỹ sư Ba Tư đã dựng những tòa yakhchal ở sa mạc để làm và dự trữ đá lạnh. Công trình đặc biệt này lợi dụng độ ẩm thấp ở sa mạc, vốn kích thích sự bốc hơi nước (giúp hình thức làm lạnh bằng bốc hơi hiệu quả hơn) và sự làm lạnh nhanh một khi Mặt Trời lặn. Ảnh: Pinterest.

Những đặc trưng thiết kế khác nhau giữ cho nhiệt độ thấp bên trong yakhchal, từ cấu trúc hình xoắn ốc đến các tháp gió và lỗ thông hơi. Ở một số vùng sa mạc, đặc biệt là tại các khu vực có độ cao lớn, nhiệt độ giảm xuống dưới mức đóng băng vào ban đêm. Nước được dẫn từ một qanat (hầm dẫn nước) vào yakhchal, nơi chúng đóng băng khi nhiệt độ xuống đủ thấp. Ảnh: Livescience.

Một số có lỗ ở gần đáy, để giữ không khí lạnh đi xuống khu vực dưới lòng đất rộng lớn, nơi đá được làm ra và bảo quản. Các lỗ gần đỉnh tháp cho khí nóng thoát ra. Ảnh: Theculturetrip.

Yakhchal đôi khi được trang bị tháp gió được xây bằng bùn hoặc gạch làm từ bùn. Các lỗ thông hơi ở trên đỉnh tháp đưa không khí lạnh xuống dòng nước chảy phía dưới. Các tháp này còn được xây tích hợp với các ngôi nhà, có tác dụng như một ống thông khí, giúp làm mát. Ảnh: Theculturetrip.

Đáy công trình là nơi trữ đá lạnh, được lót một lớp rơm rạ dày để tăng cách nhiệt. Ảnh: Culturetrip.

Tường của tháp được xây để đổ bóng xuống nguồn nước khi nước được dẫn vào yakhchal, giúp đẩy nhanh quá trình đông đá. Những bức tường dày chống nước và chống nhiệt này được làm từ hỗn hợp đặc biệt gồm cát, đất sét, lòng trắng trứng, chanh, lông dê và tro sarooj. Ảnh: Atlasobscura.

Công trình này cho phép người dân làm đá và tích trữ vào những tháng lạnh, sau đó sử dụng quanh năm để bảo quản thức ăn và làm faloodeh – món tráng miệng gồm mì sợi mảnh và siro đông lạnh. Ảnh: Atlasobscura.

Yakhchal còn là nơi trữ đá lạnh được đem xuống từ những ngọn núi gần đó, và đóng vai trò như tủ lạnh. Ảnh: Atlasobscura.

Nhiều công trình này vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Du khách có thể tìm thấy chúng ở Meybod, Yazd và Kerman ở Iran. Ảnh: Theculturetrip.