Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động doanh nghiệp

Thảo luận về sửa đổi thuế tiêu thụ đặc biệt và tác động đến ngành đồ uống

Tham gia hội thảo có ông Phan Đức Hiếu – Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội, GS.TS Hoàng Văn Cường – Ủy viên Uỷ ban Tài chính – Ngân sách Quốc hội, ông Lê Tuấn Anh – Vụ trưởng Vụ Kinh tế công nghiệp, dịch vụ (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), ông Nguyễn Văn Việt – Chủ tịch Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam cùng nhiều chuyên gia và các đại diện doanh nghiệp.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Lê Trọng Minh – Tổng biên tập Báo Đầu tư cho biết, mọi động thái thay đổi trong các sắc thuế đều luôn được cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội đặc biệt quan tâm. Việc tăng hay giảm thuế vừa tác động trực tiếp đến ngân sách nhà nước (NSNN) do thuế là nguồn thu chủ yếu, vừa tạo ra những ảnh hưởng mang tính thúc đẩy hoặc kìm hãm một số ngành nghề kinh doanh, bởi vai trò quản lý, điều tiết vĩ mô nền kinh tế của thuế.

Ông Lê Trọng Minh – Tổng biên tập Báo Đầu tư phát biểu tại hội thảo.

“Hội thảo và tọa đàm với chủ đề “Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động doanh nghiệp” nhằm mục đích tạo nên các diễn đàn để các nhà hoạch định chính sách cùng lắng nghe, trao đổi, thảo luận với các chuyên gia, nhà nghiên cứu và đặc biệt là một chủ thể quan trọng của nền kinh tế, đó chính là các nhà doanh nghiệp, để sao cho các chính sách thuế khi được hoạch định sẽ có thêm kênh thông tin phản hồi từ thực tế, từ đó đạt được sự hài hòa về lợi ích gồm động viên thêm các nguồn thu NSNN, điều tiết sản xuất, tiêu dùng và thu nhập theo tình hình thực tế nhưng vẫn đảm bảo ổn định môi trường đầu tư kinh doanh, thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh, tạo ra các dư địa thu thuế mới phù hợp với thông lệ quốc tế”, Tổng biên tập Báo Đầu tư Lê Trọng Minh nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, ngành bia – rượu – nước giải khát, ước tính đóng góp khoảng 60.000 tỷ đồng, tương đương khoảng 3,4% thu NSNN trong năm 2023. Đây cũng là nội dung đang được Bộ Tài chính lấy ý kiến góp ý với dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, dự kiến sẽ được Quốc hội khóa XV cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025) để thực hiện điều tiết lượng sử dụng và hạn chế tình trạng lạm dụng rượu/bia.

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) sửa đổi do Bộ Tài chính soạn thảo nhận được sự ủng hộ, đánh giá cao của nhiều doanh nghiệp, chuyên gia. Mục tiêu của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn tại Việt Nam được đánh giá là khá tương đồng với mục tiêu cơ bản tại các quốc gia trên thế giới, trong đó mục tiêu cơ bản nhất vẫn là bảo vệ sức khỏe của người tiêu dùng, điều tiết lượng sử dụng và hạn chế tình trạng lạm dụng rượu/bia. Bên cạnh đó, mục tiêu về đảm bảo bền vững nguồn thu ngân sách Nhà nước cũng được nhấn mạnh.

Tuy nhiên, các phương án lộ trình tăng thuế được đưa ra trong dự thảo cũng đang làm dấy lên những băn khoăn, trong bối cảnh cộng đồng doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp ngành bia, rượu, nước giải khát nói riêng vẫn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn. Riêng ngành đồ uống đã chứng kiến thực trạng lợi nhuận bình quân toàn ngành liên tục giảm từ năm 2021, thu ngân sách toàn ngành giảm bình quân 10%/năm trong giai đoạn 2020-2023. Lượng hàng tồn kho riêng 6 tháng đầu năm 2024 tăng 29% so với cùng kỳ năm trước… Vì vậy, việc tăng mạnh và nhanh thuế TTĐB đối với đồ uống có cồn có thể tạo ra tình huống “khó chồng khó” đối với doanh nghiệp và người lao động trong ngành cũng như các ngành liên quan.

Theo ông Lê Trọng Minh, để góp phần giải đáp những băn khoăn trên và mang đến các thông tin tham khảo làm cơ sở hoàn thiện chính sách một cách hài hòa, hợp lý nhất, đại diện các bên tham gia hội thảo hôm nay sẽ cùng làm rõ một số nội dung chính.

Thứ nhất, lộ trình tăng thuế nên thế nào là hợp lý để đảm bảo các mục tiêu điều tiết tiêu dùng, giảm tác động tiêu cực của đồ uống có cồn đến sức khoẻ con người; đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước ổn định, bền vững; và đảm bảo tính công bằng của chính sách thuế cho xã hội và doanh nghiệp, bảo vệ ngành đồ uống trong nước.

Thứ hai, tâm lý hành vi tiêu dùng sẽ thay đổi thế nào và cần có những giải pháp gì để ứng với sự chuyển dịch hành vi tiêu dùng sang những sản phẩm không chính thống, không đảm bảo chất lượng khi giá tăng do thuế cao…

“Là lĩnh vực không chỉ liên quan đến các doanh nghiệp và người lao động trực tiếp trong ngành mà còn hàng triệu lao động trong các ngành liên quan, chắc chắn các tác động từ việc điều chỉnh thuế TTĐB sẽ không nhỏ. Vì vậy, những phân tích, kiến giải từ đại diện các bên tham gia hội thảo sẽ cung cấp thêm những luận cứ khoa học và kinh nghiệm thực tiễn sâu sắc, đưa ra những đề xuất hợp lý, thiết thực để các nhà hoạch định chính sách sẽ kiến tạo nên một sắc thuế hợp lý, đạt được các mục tiêu đề ra, hài hòa lợi ích của nhà nước, doanh nghiệp và xã hội, ổn định môi trường đầu tư kinh doanh”, Tổng biên tập Báo Đầu tư nhấn mạnh.

Quang cảnh hội thảo.

Phác hoạ bức tranh kinh doanh ngành đồ uống hiện nay, bà Chu Thị Vân Anh – Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam (VBA), cho biết ngành đồ uống hiện gặp nhiều khó khăn liên tiếp từ đại dịch Covid, xung đột chiến tranh… khiến đầu vào tăng cao, gây khó khăn doanh nghiệp ngành đồ uống.

Thêm vào đó, việc xử phạt vi phạm nồng độ cồn gây ảnh hưởng đến doanh nghiệp cũng như lối sống, hành vi người tiêu dùng có sự thay đổi, cũng bồi thêm khó khăn. Vì vậy, những năm gần đây, doanh nghiệp lớn trong ngành đều giảm doanh thu, lợi nhuận từ một đến hai con số. 

Đáng nói, nguy cơ người tiêu dùng sẽ có xu hướng chuyển sang các sản phẩm trôi nổi, rẻ tiền hơn, chất lượng kém, hàng lậu, hàng giả. Khi tăng thuế cao sẽ tạo ra khoảng cách lớn về lợi ích giữa sản phẩm chính thống và sản phẩm bất hợp pháp, hàng lậu sẽ tăng cao, tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với sức khỏe người tiêu dùng.

Dẫn chứng vụ ngộ độc rượu ngâm rễ cây rừng mới xảy ra tại Lạng Sơn ngày 12/8 vừa qua, đại diện hiệp hội cho rằng hiện chúng ta chưa giải quyết triệt để, kiểm soát sự lan rộng của rượu phi chính thức. Điều này không chỉ ảnh hưởng tới sức khoẻ người tiêu dùng còn gây thất thu ngân sách.

“Việc dịch chuyển tiêu dùng cần đánh giá tác động toàn diện hơn, đặc biệt là tiềm ẩn rủi ro với sức khoẻ người tiêu dùng”, đại diện VBA lưu ý.

Phương pháp tính thuế và lộ trình áp dụng

Bàn về phương pháp tính thuế TTĐB, bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục thuế cho rằng, Quyết định số 508/QĐ-TTg ngày 23/4/2022 của Thủ tướng Chính phủ về “Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030” quy định: nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối đối với một số hàng hóa, dịch vụ chịu thuế TTĐB.

Các nước phát triển thường áp dụng phương pháp tính thuế theo mức thuế tuyệt đối (mức tiền cụ thể cho một lít rượu, bia) hoặc phương pháp hỗn hợp (kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối). Các nước đang phát triển thường áp dụng phương pháp thuế hỗn hợp hoặc theo tỷ lệ tương đối.

Trong quá trình lấy ý kiến tham gia đóng góp dự luật, còn có ý kiến khác nhau về phương pháp tính thuế. Một số doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực rượu, bia đề xuất chuyển sang phương pháp hỗn hợp, đại bộ phận các doanh nghiệp muốn giữ phương pháp tương đối như hiện hành.

“Sau khi lấy ý kiến của các bộ ngành, địa phương, các hiệp hội, các doanh nghiệp, các chuyên gia độc lập, ban soạn thảo đã quyết định tính thuế theo phương pháp tương đối theo tỷ lệ. Trong điều kiện thực tiễn hoạt động kinh doanh của ngành rượu, bia của Việt nam hiện nay, tôi đồng thuận với dự thảo luật lần này, lựa chọn sản phẩm thuốc lá áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp.

Tuy nhiên, đối với các sản phẩm khác, trong đó có rượu, bia, bà Cúc đề xuất áp dụng phương pháp tương đối và sẽ áp dụng phương pháp hỗn hợp trong tương lai gần theo lộ trình”, bà Cúc cho biết.

Cũng theo bà Cúc, Quyết định số 568/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ quy định, đối với mặt hàng rượu, bia, thuế suất tính theo tỷ lệ phần trăm tăng theo lộ trình từng năm trong giai đoạn từ năm 2026 đến năm 2030 để đạt mục tiêu tăng giá bán rượu, bia ít nhất 10% theo khuyến nghị tăng thuế của WHO.

“Chúng tôi hoàn toàn đồng thuận quan điểm tăng thuế suất thuế TTĐB theo tỷ lệ phần trăm đối với rượu, bia theo theo lộ trình trong giai đoạn từ năm 2026 đến năm 2030. Tuy nhiên cần nghiên cứu kỹ mức độ tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý, tạo điều kiện để ổn định thị trường. Qua đó, giúp doanh nghiệp, người tiêu dùng thích nghi với việc tăng dần thuế đến năm 2030, tránh bị “sốc” do tăng nhanh, đột ngột”, bà Cúc khuyến nghị.

Về phía ông Bùi Ngọc Tuấn – Phó Tổng Giám đốc Tư vấn thuế Deloitte Việt Nam, cũng ủng hộ quyết định tăng thuế tiêu thụ đặc biệt của ban soạn thảo đối với các mặt hàng có tác động tiêu cực đến sức khỏe và môi trường.

Cũng theo lãnh đạo Deloitte Việt Nam, thuế, phí hiện đang chiếm khoảng 30% giá bán rượu bia nên ban soạn thảo dựa trên khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đề xuất tăng thuế, phí lên mức 40-45% để tăng tỷ trọng thuế trong giá bán của bia, rượu.

Tuy nhiên, việc triển khai chính sách này cũng cần được xem xét kỹ lưỡng từ góc độ kinh tế – xã hội, đặc biệt là khi xét đến những phản hồi từ các doanh nghiệp trong ngành.

Bên cạnh đó,  thuế tiêu thụ đặc biệt là thuế gián thu và người tiêu dùng là người trả thuế, do đó, ông Tuấn lưu ý cần phải đánh giá tác động chính sách lên người tiêu dùng thế nào, việc chuyển đổi hành vi tiêu dùng sang dùng bia, rượu lậu, thủ công có chất lượng thấp hơn ra sao.

Nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt, lãnh đạo Deloitte Việt Nam khuyến nghị ban soạn thảo nên phối hợp chặt chẽ với các doanh nghiệp, hiệp hội trong việc thực hiện những khảo sát và đánh giá định lượng với số liệu cụ thể về tác động của dự thảo đối với kinh tế – xã hội Việt Nam.

“Việc này không chỉ giúp đưa ra các quyết định chính sách hợp lý hơn mà còn đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong quá trình triển khai chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt trong thời gian tới”, ông Tuấn đánh giá.

Cùng với đó, trên cơ sở các thông tin đánh giá tác động đầy đủ, ban soạn thảo nên cân nhắc đề xuất áp dụng mức thuế suất tiêu thụ đặc biệt thấp hơn so với dự thảo hiện tại, nhằm giảm bớt áp lực tài chính đối với các doanh nghiệp trong ngành, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế hiện nay còn nhiều thách thức.

Lo ngại ảnh hưởng bất lợi các ngành có liên quan, cả trong nước và nhập khẩu, ông Phan Đức Hiếu – Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cho rằng cần phương án khác để thảo luận thay vì hai phương án do Bộ Tài chính trình.

Theo đó, ông Hiếu đề xuất giãn 2-3 năm mới đánh thuế lộ trình từ khi luật thuế có hiệu lực, để doanh nghiệp có thời gian thích ứng, có thể 2027, 2028. Về mức thuế suất, Chính phủ phải thuyết phục Quốc hội ngưỡng tối đa đánh đến 2030, mức cao nhất là 80% hay 100%.

Ngoài ra, cân nhắc đánh thuế suất với bia phải khác với rượu, dựa trên cơ cấu, thị trường và tác động. Như vậy, bia 0 độ không nên đánh thuế vì đạt mục tiêu chính sách và doanh nghiệp có cơ hội tái cơ cấu sản xuất.

Dương Giang