Quản lý rác thải điện tử – Bài học từ thế giới

Rác thải điện tử chứa nhiều kim loại nặng

Theo nghiên cứu mới nhất của TS. Nguyễn Thuý Quỳnh – Khoa Kinh tế Quốc tế, Đại học Ngoại Thương và cộng sự về “Thực trạng hoạt động quản lý rác thải điện tử ở một số quốc gia và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” cho thấy, rác thải điện tử vẫn còn là một khái niệm khá mới mẻ tại các nước Đông Nam Á. Đây là những thiết bị điện tử đã qua sử dụng và sắp hết thời gian sử dụng, bị loại bỏ hoặc đưa vào tái chế, bao gồm các loại thiết bị bất kỳ, được sản xuất, kinh doanh với mạch điện hay các cấu phần điện tử với nguồn điện hay pin.

 Trong rác thải điện tử có chứa rất nhiều kim loại nặng, hầu hết các thiết bị điện tử đều chứa các nguyên tố độc hại cao như: Chì, thuỷ ngân, các chất chống cháy,… Sau khi bị hỏng hoặc không được sử dụng và bị thải bỏ ra môi trường, các chất độc hại trong rác thải điện tử sẽ thấm vào lòng đất, đặc biệt là những tháng mùa hè khi nhiệt độ tăng cao.

Khi chất thải điện tử tiếp xúc với nhiệt thông qua quá trình đun, đốt cháy bằng lò đốt tại chỗ để xử lý tại bãi chôn lấp thông thường, các hoá chất độc hại này sẽ được giải phóng vào không khí, gây hại cho bầu khí quyển. Hoặc khi những chất liệu độc hại này ngấm vào nước ngầm, có thể gây ảnh hưởng nguy hại đến cả động vật trên cạn và dưới biển. Đây được xem là một trong những tác động môi trường lớn nhất của rác thải điện tử.

Tại Việt Nam, rác thải điện tử đang ngày càng gia tăng nhanh chóng, tỷ lệ tái chế rác thải điện tử vẫn còn rất thấp, phần lớn bị chôn vùi trong lòng đất hoặc được thu gom bởi các cá nhân thu gom vật liệu, sửa chữa thiết bị. Phần còn lại rác điện tử (sau khi lấy vật liệu, linh kiện) cũng sẽ bị thải bỏ ra môi trường, với nhiều thành phần độc hại, không thể phân huỷ sinh học. Việc này cũng khiến cho các doanh nghiệp không muốn thu hồi rác thải điện tử để tái chế, do hầu hết chỉ còn lại những linh kiện đòi hỏi công nghệ và chi phí cao để xử lý.

Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã xây dựng được những hệ thống quản lý rác thải tương đối tốt, vừa tăng khả năng tái chế vật liệu từ rác thải điện tử, vừa hạn chế được tác động tiêu cực của rác thải điện tử đến môi trường và sức khoẻ con người.

Đơn cử, Đức đã thực hiện Chỉ thị WEEE với mục đích thiết lập các quy định hài hòa của Châu Âu về rác thải điện tử. Cơ chế “phân chia trách nhiệm sản phẩm” đã được thiết lập ở Đức cho các hoạt động xử lý rác thải điện tử. Điều này có nghĩa, các nghĩa vụ chính đối với việc xử lý chất thải điện tử thuộc về các công ty tái chế khu vực công và các nhà sản xuẩ thiết bị điện tử.

Các công ty tái chế khu vực công phải thành lập các trung tâm tái chế chất thải điện tử và chấp nhận miễn phí các chất thải đó tại các trung tâm này. Cơ chế này được thực hiện tại khoảng 2400 trung tâm tái chế. Các nhà sản xuất có thể tự do cung cấp các cơ chế tái chế riêng của họ.

Bên cạnh đó, các nhà sản xuất có trách nhiệm xử lý đúng cách rác thải điện tử được đưa đến các cơ sở đó và chịu toàn bộ chi phí tài chính cho việc quản lý sản phẩm do thải bỏ các thiết bị điện tử này. Chỉ thị WEEE được đặt ra, đã hạn chế nhiều việc sản xuất các sản phẩm chứa chì, thuỷ ngân, cadium, crom,… trong các thiết bị điện tử. Đồng thời, tỷ lệ phục hồi, tái chế cho các thiết bị không thể tái sử dụng nằm trong khoảng 75 đến 85%, tuỳ thuộc vào loại thiết bị, trong khi tỷ lệ tái chế mục tiêu cho các thiết bị đó nằm trong khoảng từ 55 – 80%. Đức đã tuân thủ tất cả các mức mục tiêu này kể từ năm 2007.

Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Mặc dù chưa có quy định cụ thể đối với chất thải điện tử nhưng Việt Nam đã có các chính sách, quy định về quản lý chất thải rắn và chất thải nguy hại, như Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, mục tiêu tầm nhìn đến 2050, Chiến lược quốc gia bảo vệ môi trường tầm nhìn đến năm 2030,…

Theo TS. Nguyễn Thuý Quỳnh – Khoa Kinh tế Quốc tế, Đại học Ngoại Thương, việc xử lý rác thải điện tử ở nước ta vẫn còn nhiều hạn chế và gặp một số bất cập. Đó là, do sự cạnh tranh của khu vực phi chính thức, khối lượng và chất lượng rác đầu vào không ổn định, khiến các công ty ngần ngại đầu tư vào các phương pháp thu hồi kim loại có giá trị từ rác thải điện tử; Việt Nam thiếu dự báo và kiểm kê rác thải điện tử chính thức; Hệ thống kiểm kê, quy trình và cơ sở dữ liệu về chất thải điện tử chưa được tạo ra và việc thu thập dữ liệu thống kê còn hạn chế.

Vì vậy, từ nghiên cứu trên, TS. Nguyễn Thuý Quỳnh đưa ra một số đề xuất xử lý rác thải điện tử tại Việt Nam dựa trên các bài học kinh nghiệm quốc tế như: Chính phủ nên ưu tiên chất thải điện tử và thực hiện các kế hoạch hành động để kiểm soát và quản lý nó. Chất thải điện tử phải được quản lý ngay tại thời điểm này khi sự gia tăng của nó đang được kiểm soát, để tạo một hệ thống quản lý chất thải điện tử chính thức bằng cách sử dụng mạng lưới thu gom không chính thức.

Chính phủ cần phải làm rõ các quy định hiện hành, xác định chất thải điện tử nguy hại và không nguy hại, đồng thời nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các quy định để nâng cao trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp sản xuất thiết bị điện tử. Đưa luật thu gom, xử lý chất thải điện tử vào phê duyệt dự án sản xuất, kinh doanh lĩnh vực này.

Ngoài ra, doanh nghiệp cần tuân thủ các nghĩa vụ xã hội và môi trường, do đó, các Bộ, ngành liên quan, chính quyền địa phương và cộng đồng phải giám sát chặt chẽ việc thực hiện. Bên cạnh đó, cần khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào các công nghệ xử lý chất thải điện tử tiên tiến, thân thiện với môi trường thông qua các quy định và ưu đãi ưu tiên.

Cùng các biện pháp quản lý doanh nghiệp, Chính phủ và các bộ ngành cần tích cực tuyên truyền cho người dân về sự nguy hại của rác thải điện tử đối với cuộc sống, môi trường xã hội và để người dân tham gia phân loại tại nguồn, tránh hoà trộn, thải ra môi trường gây ô nhiễm có hại cho không khí, đất và nước.

Đặc biệt, cần chú trọng áp dụng lối sống bền vững bằng cách thay đổi tiêu dùng, thúc đẩy lối sống bền vững, bảo vệ môi trường và tiến bộ xã hội; xây dựng một xã hội ít chất thải, các – bon thấp, hài hoà, thân thiện với môi trường.