Phát triển trí tuệ nhân tạo tại các quốc gia trên thế giới và hàm ý chính sách cho Việt Nam

Trong thập kỷ qua, đặc biệt là vài năm qua, Hoa Kỳ, Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore, Malaixia, các nước EU, Nga, Ấn Độ đều đã đưa ra chiến lược, chính sách quốc gia để hỗ trợ, thúc đẩy việc sử dụng và phát triển AI. Dưới đây chúng tôi xin đề cập khái quát chiến lược, chính sách về AI ở một số nước.

Tại Hoa Kỳ, vào ngày 11/2/2019, Tổng thống Trump đã ký Sắc lệnh hành pháp 13859 duy trì vai trò đi đầu của Hoa Kỳ về AI và khởi động Sáng kiến ​​Al. Sáng kiến AI ​​định hướng hành động trong 5 lĩnh vực chính: i) đầu tư R&D AI; ii) nguồn nhân lực AI; iii) hướng dẫn các quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật của AI; iv) thu hút quốc tế tham gia hỗ trợ nghiên cứu và đổi mới AI ở Hoa Kỳ và v) mở cửa thị trường cho ngành công nghiệp AI quốc gia.

Sáng kiến là ​​kết quả một chuỗi hành động của chính quyền nhằm thúc đẩy vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ trong lĩnh vực AI. Nhà Trắng đã tổ chức Hội nghị thượng đỉnh AI đầu tiên cho ngành công nghiệp Hoa Kỳ vào tháng 5/2018, quy tụ các bên liên quan trong công nghiệp, học giả và các nhà lãnh đạo chính phủ.

Tại CHLB Đức, chiến lược Quốc gia AI được công bố tháng 12/2018. Chiến lược còn được nhắc đến là “AI được sản xuất tại Đức”, nhằm mục đích tăng cường tài trợ cho AI, mở rộng nhóm dữ liệu và thúc đẩy nghiên cứu AI. Đi kèm với đó là các mục tiêu khác bao gồm dự đoán sự phát triển của AI tác động đến thị trường lao động và thiết lập các tiêu chuẩn đạo đức để truy cập dữ liệu. Chiến lược AI đầy tham vọng của Đức không chỉ bao gồm các yếu tố chính như chiến lược AI của Hoa Kỳ và Trung Quốc, mà còn tiến thêm một bước để kêu gọi thiết lập tiêu chuẩn kỹ thuật và hợp tác quốc tế.

Tại Anh, Chính phủ Anh đã ban hành Thỏa thuận ngành AI vào tháng 4/2018. Đây là một phần của chiến lược công nghiệp lớn hơn của chính phủ nhằm mục đích đưa Anh trở thành nhà lãnh đạo toàn cầu về AI.

Tại Italia, sách trắng về AI được công bố tháng 3/2018 mang tên “Sách trắng về AI: Dịch vụ của công dân”. Italia chỉ tập trung vào cách chính phủ có thể tạo thuận lợi cho việc áp dụng công nghệ AI trong quản lý công. Chính phủ nước này mong muốn tạo ra một Trung tâm năng lực quốc gia và trung tâm xuyên quốc gia về AI, một nền tảng quốc gia để thúc đẩy việc thu thập dữ liệu chú thích và biện pháp phổ biến các kỹ năng liên quan đến AI thông qua hành chính công.

Tại Pháp, Chiến lược nghiên cứu quốc gia về AI đã được Tổng thống Pháp công bố tháng 3/2018, với tham vọng biến Pháp thành một trong 5 quốc gia hàng đầu về AI và một nhà lãnh đạo toàn cầu về nghiên cứu, đào tạo và công nghiệp AI.

Đối với Canada, nước này công bố Chiến lược AI quốc gia vào tháng 3/2017, mang tên “Chiến lược AI Pan-Canada” trong 5 năm, với mức đầu tư 125 triệu đô la Canada vào nghiên cứu và đào tạo tài năng AI. Chiến lược này có bốn mục tiêu: (1) tăng số lượng các nhà nghiên cứu và sinh viên tốt nghiệp, (2) thiết lập ba nhóm khoa học xuất sắc, (3) phát triển tư tưởng lãnh đạo về kinh tế, đạo đức, chính sách và ý nghĩa pháp lý của AI, và (4) hỗ trợ cộng đồng nghiên cứu quốc gia về AI.

Úc cũng công bố Lộ trình công nghệ AI ngày 20/11/2019. Lộ trình vạch ra tầm quan trọng của hành động đối với Úc để nắm bắt những lợi ích của AI. Chiến lược được kỳ vọng thúc đẩy khoa học dữ liệu và kỹ thuật số, giúp phát triển năng lực AI quốc gia, tăng năng suất của ngành công nghiệp Úc, tạo việc làm và tăng trưởng kinh tế, cải thiện chất lượng cuộc sống cho các thế hệ hiện tại và tương lai. Lộ trình này nhằm giúp hướng dẫn đầu tư trong tương lai vào AI và học máy. Đặt mục tiêu phát triển thêm 161.000 nhân lực, bao gồm cả chuyên gia AI vào năm 2030. AI được ước tính mang lại 315 tỷ đô la Úc cho nền kinh tế nước này vào năm 2028.

Ảnh minh hoạ

Vào ngày 11/10/2019, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký sắc lệnh ban hành “Chiến lược phát triển trí tuệ nhân tạo quốc gia đến năm 2030 của Nga”, với mục đích đảm bảo sự phát triển nhanh chóng AI ở Nga, cũng như thực hiện nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực AI, tăng khả năng cung cấp thông tin và tài nguyên điện toán cho người dùng và cải thiện hệ thống đào tạo nhân sự trong lĩnh vực này.

Tại Nhật Bản, trong kế hoạch cơ bản về khoa học và công nghệ lần thứ 5, Nhật Bản tập trung vào AI, nhằm xây dựng một xã hội siêu thông minh (xã hội 5.0). Chiến lược công nghệ AI của Nhật Bản được đưa ra tháng 3/2017, tập trung vào thúc đẩy phát triển AI và các ưu tiên cho công nghiệp hóa, nâng cao năng suất và chăm sóc sức khỏe.

Chiến lược nhấn mạnh vào R&D AI, hợp tác giữa ngành công nghiệp, chính phủ và khu vực hàn lâm để thúc đẩy nghiên cứu AI và giải quyết các vấn đề liên quan đến năng suất, phúc lợi. Trong chiến lược này, Chính phủ Nhật Bản đưa ra Lộ trình sử dụng AI công cộng năm 2025-2030 và xây dựng hệ sinh thái bằng cách kết nối nhiều miền.

Tháng 6/2018, Chính phủ Nhật Bản tuyên bố rằng AI cũng sẽ trở thành một phần chính thức trong Chiến lược đổi mới sáng tạo tích hợp của nước này. Chính phủ hy vọng sẽ tăng mạnh các nhà nghiên cứu trẻ trong lĩnh vực AI, một phần bằng cách tài trợ cho các lĩnh vực ưu tiên. Nhật Bản đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ đào tạo mỗi năm khoảng 250.000 nhân lực về AI, tập trung vào các lĩnh vực chủ chốt như y tế, nông nghiệp, cơ sở hạ tầng giao thông… Ứng dụng AI trong các lĩnh vực này sẽ giúp giảm gánh nặng, cải thiện năng suất lao động.

Tại Trung Quốc, vào giữa năm 2017, Trung Quốc đã ban hành Hướng dẫn về Kế hoạch phát triển AI thế hệ mới, đưa ra quan điểm AI dài hạn của Trung Quốc với các mục tiêu của ngành công nghiệp cho từng thời kỳ. Các yếu tố này bao gồm: đột phá lớn về các lý thuyết cơ bản vào năm 2025 và đột phá trong việc xây dựng xã hội thông minh; để Trung Quốc trở thành trung tâm đổi mới AI toàn cầu vào năm 2030 và xây dựng ngành công nghiệp AI trị giá 150 tỷ USD.

Trước đó, vào tháng 5/2016, chính phủ Trung Quốc đã công bố Kế hoạch AI quốc gia. AI trước đây được lồng ghép vào sáng kiến Internet Plus công bố năm 2015 như chiến lược quốc gia nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế theo định hướng các công nghệ sáng tạo liên quan đến Internet.

Đối với Hàn Quốc, Chiến lược quốc gia về AI của Hàn Quốc được công bố ngày 12/12/2019, đặt mục tiêu nâng hiệu quả kinh tế từ lĩnh vực AI lên 455.000 tỷ won (386,5 tỷ USD) tới năm 2030, nâng cao chất lượng cuộc sống từ vị thứ 30 lên thứ 10 trong Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), đưa Hàn Quốc đứng thứ ba thế giới về năng lực cạnh tranh kỹ thuật số. Từ năm 2020 tới năm 2029, Chính phủ sẽ đầu tư 1.009,6 tỷ won (867,1 triệu USD) để phát triển các loại chíp bán dẫn thông minh thế hệ mới.

Ngoài ra, Chính phủ sẽ xây dựng một hệ thống đào tạo, cung cấp kiến thức cơ bản về AI cho người dân. Chính phủ sẽ đổi mới cơ chế, quy định pháp luật, lập lộ trình quy chế toàn diện ở lĩnh vực AI, xây dựng các khái niệm, nguyên tắc cơ bản về thời đại AI và đối sách phòng ngừa tác động tiêu cực. Chính phủ sẽ lập nguồn quỹ khởi nghiệp lĩnh vực AI với quy mô 5.000 tỷ won (4,3 tỷ USD).

Vào tháng 11 năm 2019, Singapore đã công bố Chiến lược AI quốc gia, tăng cường sử dụng các công nghệ AI để chuyển đổi nền kinh tế, tăng năng suất và tạo ra các lĩnh vực tăng trưởng mới. Singapo sẽ tạo ra một lối đi riêng cho hệ sinh thái AI toàn cầu. Năm Dự án AI Quốc gia trong các lĩnh vực quan trọng để mang lại tác động kinh tế mạnh mẽ cho Singapore: Logistics thông minh; Dự đoán và Quản lý bệnh mãn tính; Hoạt động thông quan biên giới; Dịch vụ thành phố liền mạch và hiệu quả; Giáo dục cá nhân hóa thông qua học tập và đánh giá thích ứng. Chiến lược ưu tiên xây dựng một hệ sinh thái AI bền vững để nuôi dưỡng đổi mới sáng tạo AI và áp dụng trên toàn nền kinh tế.

Ngoài các tài liệu chiến lược chính, sáng kiến ​​để triển khai các giải pháp AI được cung cấp trong các tài liệu khác nhau của ngành, các chiến lược về số hóa hành chính công ở các quốc gia hàng đầu. Một loạt biện pháp và công cụ liên quan đến sự phát triển của AI, bao gồm: hỗ trợ tạo ra các giải pháp mới dựa trên công nghệ kỹ thuật số (chủ yếu dưới hình thức tài trợ); sửa đổi các điều kiện pháp lý và tiêu chuẩn công nghệ; vốn hóa bổ sung của các quỹ và tổ chức phát triển hỗ trợ các công ty công nghệ; đầu tư vào phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, bao gồm triển khai mạng 5G; tài trợ chương trình giảng dạy các môn khoa học chính xác, đào tạo nâng cao và đào tạo lại nhân sự; giảm thuế và ưu đãi; cung cấp quyền truy cập mở vào các bộ dữ liệu (data set).

Trong bối cảnh sự thống trị của một số ít nền tảng kỹ thuật số và sự tập trung của những phát triển mới nhất xung quanh chúng, các chiến lược của nhiều quốc gia nhằm đạt được chủ quyền về công nghệ và tạo ra nguồn dự trữ của riêng họ trong các công nghệ AI. Do đó, các tài liệu riêng biệt thường được dành cho các vấn đề nghiên cứu cơ bản và cải tiến giải pháp AI của riêng mình (ví dụ: ở Hoa Kỳ – Kế hoạch Chiến lược R&D AI quốc gia).

Các quốc gia hàng đầu dành sự quan tâm đáng kể đến việc phát triển cơ sở hạ tầng và khuyến khích tạo ra các giải pháp phần mềm nguồn mở. Đồng thời, lĩnh vực cạnh tranh chính không phải là bản thân các phương pháp và công nghệ, mà là vốn nhân lực và hệ thống khoa học, giáo dục để chuyển giao tri thức nhằm tạo ra kiến ​​trúc thượng tầng thay vì các công nghệ cơ bản dưới dạng ứng dụng riêng biệt.

Các nước cũng rất coi trọng hợp tác quốc tế dưới hình thức liên minh và hiệp hội cung cấp đối thoại về nhiều vấn đề, bao gồm tiêu chuẩn hóa AI, các khía cạnh an ninh, đạo đức và xã hội, khả năng giải thích của AI.

Các trung tâm AI theo lãnh thổ (hệ sinh thái) đang được tạo ở cấp độ thành phố, khu vực hoặc hiệp hội xuyên quốc gia riêng lẻ (AI4EU ở EU, CyberWalley ở Đức, AI Town ở Trung Quốc, Queensland AI Hub ở Úc…). Nhờ những nỗ lực tổng hợp của đại diện cộng đồng học thuật và doanh nghiệp, rủi ro khi phát triển và triển khai các giải pháp AI được giảm bớt, chủ yếu đối với các công ty nhỏ và phát sinh hiệu ứng tổng hợp.

Ví dụ: CyberWalley ở Đức, với tư cách là cụm nghiên cứu AI lớn nhất ở châu Âu, tập hợp toàn bộ tổ chức khoa học và các tập đoàn hàng đầu toàn cầu, đảm bảo rằng kết quả của công việc cơ bản được chuyển thành các giải pháp cụ thể. Hàn Quốc từ năm 2021 đã vận hành một trung tâm AI sáng tạo, có hơn 200 tổ chức trong và ngoài nước tham gia, hầu hết là các công ty tư nhân, bao gồm Google và Meta. Nhờ tích lũy các năng lực và hình thành một môi trường nghiên cứu mở, nó được lên kế hoạch để tạo ra một hệ sinh thái AI đẳng cấp thế giới.

Triển vọng phát triển của AI sẽ được thúc đẩy bởi những tiến bộ trong thị giác máy tính, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, nhận dạng và tổng hợp giọng nói, hệ thống khuyến nghị và hệ thống hỗ trợ quyết định thông minh, các phương pháp tiên tiến và cơ sở thành phần điện tử của AI. Các nhiệm vụ liên quan đến việc tạo ra AI “mạnh” sẽ vẫn còn phù hợp.

Hiện nay chúng ta chỉ thấy những bước đầu tiên theo hướng này: đa phương thức, đa nhiệm. Xu hướng tổng quát hóa các tác vụ sẽ tăng lên khi các mô hình được đào tạo cho một nhóm tác vụ (ví dụ, để tạo văn bản) được đào tạo lại cho một nhóm khác (ví dụ, cho tạo hình ảnh).

Trong vài năm tới, các kiến ​​trúc sẽ trở nên phức tạp hơn và phương pháp tiếp cận sẽ được kết hợp với nhau. Về vấn đề này, tính liên ngành của R&D có tầm quan trọng đặc biệt. Các sáng kiến ​​của quốc gia hàng đầu là nhằm đầu tư quy mô lớn vào R&D và ưu tiên cho các nhóm công nghệ AI chính.

Ở Việt Nam, thời gian qua, Chính phủ đã có chỉ đạo các bộ, ngành chuẩn bị hành lang pháp lý, thúc đẩy và hỗ trợ phát triển công nghệ AI tại Việt Nam. Theo đó, Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng Trí tuệ nhân tạo đến năm 2030 được ban hành vào năm 2021, trong đó có phân công cho đơn vị trực thuộc về giải pháp chiến lược, triển khai phát triển trí tuệ nhân tạo.

Việc chuẩn bị thu thập dữ liệu và nguồn nhân lực cũng được giao cho các Bộ Quốc phòng, Công an, Viện Hàn lâm khoa học và Công nghệ Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ… sẵn sàng đáp ứng nhu cầu phát triển thực tế.

Chiến lược đặt mục tiêu đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, đưa trí tuệ nhân tạo trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đến năm 2030, Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển các giải pháp và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong khu vực ASEAN và trên thế giới.

Mục tiêu đến năm 2030 đưa trí tuệ nhân tạo trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam; phấn đấu Việt Nam nằm trong nhóm 4 nước dẫn đầu khu vực ASEAN và nhóm 50 nước dẫn đầu trên thế giới về nghiên cứu, phát triển, ứng dụng trí tuệ nhân tạo; xây dựng được 10 thương hiệu trí tuệ nhân tạo có uy tín trong khu vực; phát triển 03 trung tâm quốc gia về lưu trữ dữ liệu lớn và tính toán hiệu năng cao; kết nối các hệ thống trung tâm dữ liệu, trung tâm tính toán hiệu năng cao trong nước tạo thành mạng lưới chia sẻ năng lực dữ liệu lớn và tính toán phục vụ trí tuệ nhân tạo.

Bảo Lâm