Những giải pháp kiến tạo không gian sống xanh trong đô thị

(Xây dựng) – Ngày 26/7, Tạp chí Môi trường và Cuộc sống tổ chức Tọa đàm trực tuyến với chủ đề: “Bảo vệ không gian xanh đô thị” nhằm trao đổi, ghi nhận ý kiến của các chuyên gia, nhà quản lý về thực trạng thiếu không gian xanh trong các khu đô thị và những hệ lụy do thiếu không gian xanh ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của cư dân đô thị và môi trường ra sao.

Nhà báo Khánh Toàn – Tổng Biên tập Tạp chí Môi trường và Cuộc sống phát biểu tại Tọa đàm.

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, Nhà báo Khánh Toàn – Tổng Biên tập Tạp chí Môi trường và Cuộc sống chia sẻ, quá trình đô thị hóa mang lại cho các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh một bộ mặt mới khang trang hiện đại hơn, nhưng đi liền với đó là phần không gian xanh, không gian công cộng ngày càng bị thu hẹp. Việc tùy tiện điều chỉnh quy hoạch cũng khiến không gian xanh bị giảm đi đáng kể, nhiều diện tích được quy hoạch làm khu cây xanh nhưng cũng được điều chỉnh công năng sang nhà chung cư thương mại, dịch vụ, văn phòng… Ngoài việc diện tích cây xanh đang bị thu hẹp thì các ao, hồ cũng bị giảm đi rất nhiều do phát triển đô thị.

Thực trạng và những hệ lụy do thiếu không gian xanh đô thị

Chia sẻ bức tranh tổng thể về thực trạng không gian xanh trong đô thị hiện nay, Ths.Trần Thị Thanh Ý – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quy hoạch và phát triển đô thị cho biết: Trong các văn bản chính sách của chúng ta thì vấn đề cây xanh đô thị được đề cập rất nhiều và đầy đủ theo từng tầng bậc. Có thể thấy, vấn đề cây xanh đô thị đã được đề cập rất nhiều. Chúng ta có Nghị định 64 năm 2010 những quy định về cây xanh đô thị. Sau đó, chúng ta có quy chuẩn quốc gia về kỹ thuật, về quy hoạch xây dựng (đã được nhắc đến lúc đầu 01/2021), trong đấy cũng đã đề cập những tiêu chuẩn về cây xanh đô thị. Chúng ta cũng có những tiêu chuẩn, nghị định cho diện tích cây xanh trong khu vực vì hiện nay theo từng bậc phân loại đô thị của nước ta có 5 đô thị theo từng cấp, mỗi đô thị có chỉ tiêu cây xanh khác nhau. Đây là một bức tranh không gian, mà thực ra đối với người làm hiệp định chính sách ta thấy vấn đề cây xanh đô thị, từng hệ thống văn bản pháp quy. Về cụ thể, chúng tôi thấy rằng cây xanh đô thị của chúng ta hiện nay có nói đây là lá phổi của toàn đô thị, có những con số để so sánh rằng nếu diện tích không gian xanh của đô thị từ độ khoảng 20-50% thì sẽ giảm được nhiệt độ của đô thị từ 3-7 độ, một con số rất đáng kể.

Ths. Trần Thị Thanh Ý – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quy hoạch và phát triển đô thị.

Trong đô thị hiện nay, những quan tâm về cây xanh đô thị đã được đề cập trong các văn bản pháp y. Trong các lĩnh vực quy hoạch, chúng tôi bao giờ cũng coi đây là việc bắt buộc. Cũng quan tâm đến mật độ cây xanh trong khu vực, chỉ cho phép tối đa 40-50%, trong đó việc trồng cây xanh cũng là 30-40%. Theo các quy định hiện hành, cây xanh của chúng ta có 3 loại: cây xanh công cộng (cây trên đường phố, vườn hoa, công viên), cây xanh hạn chế (các cây được sử dụng trong các công trình, các tổ chức, cá nhân như trường học, nhà ở và các trụ sở cơ quan), cây xanh chuyên dụng (các cây xanh có ích cho môi trường).

Trao đổi tại buổi Tọa đàm, KTS. Đinh Đăng Hải – Chuyên gia cao cấp Chương trình Thành phố Sống tốt cho biết: Nói đến quy hoạch không gian xanh có nhiều vấn đề thời gian được truyền thông đề cập đến vai trò của không gian xanh (KGX), không gian công cộng.

Không gian xanh đều có trong các quy chuẩn, quy chuẩn phát triển không gian xanh đô thị như diện tích bình quân, theo quy chuẩn 01/2021 của Bộ Xây dựng, loại cao nhất là đô thị đặc biệt là 7m2/người, có thể hiểu loại đô thị đặc biệt như Hà Nội là 9m2, mà WHO đã đề xuất và Việt Nam đang hướng đến.

Diện tích chưa giải quyết được lợi ích của người dân và vấn đề quy hoạch không gian công cộng, với bán kính 300m là tiêu chuẩn tiên tiến và tiến bộ so với quốc tế, các đô thị mới chưa đáp ứng được kiểm soát quy hoạch, cũng như quản lý thực hiện.

Quang cảnh Tọa đàm.

Cái khó khi quy hoạch không gian sống xanh tại các đô thị như trường hợp của Hà Nội là đô thị lịch sử có từ hàng nghìn năm, quỹ đất không còn để phát triển cây xanh.

Bức tranh toàn cảnh cho thấy, để đạt quy chuẩn ban đầu rất khó. Tôi muốn nhấn mạnh hạn chế quỹ đất, khoảng cách của không gian công cộng trong thành phố rất quan trọng. Chúng ta ít đề cập đến lợi ích sức khỏe đặc biệt cho nhóm yếu thế như người già, trẻ nhỏ để mọi người rèn luyện thể chất nâng cao sức khỏe, sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân.

TS. Nguyễn Thế Đồng – Phó Chủ tịch Hội Nước sạch và môi trường Việt Nam.

TS. Nguyễn Thế Đồng – Phó Chủ tịch Hội Nước sạch và môi trường Việt Nam cho biết: Hiện nay, thực tế đáng buồn tại tất cả đô thị đang rất thiếu KGX, chưa đảm bảo được KGX, tại quy chuẩn 01/2021 của Bộ Xây dựng đạt tiêu chuẩn về KGX 7m2/đầu người, nhưng tại Hà Nội hiện nay chỉ đạt khoảng 2m2/đầu người, có thể thấy sự thiếu hụt trầm trọng về KGX.

Nguyên nhân có thể nói đến giai đoạn vừa qua có nhiều tranh luận về đảm bảo không gian sống, KGX. Theo luận giải cơ quan quản lý trực tiếp tại địa phương, quỹ đất eo hẹp, nhu cầu lớn, vấn đề điều chỉnh quy hoạch.

Một nguyên nhân nữa của việc thiếu mảng xanh đô thị, có thể nói đến về con người quản lý đô thị, chính sách đô thị, cơ quan quản lý cần có trách nhiệm chung thực hiện theo Luật hay tại những quy chuẩn đã có, để có tầm nhìn dài hạn về vấn đề KGX.

Khi chất lượng môi trường suy giảm, không khí bị ô nhiễm, mảng xanh đô thị bị thu hẹp ảnh hưởng như thế nào đến cư dân đô thị. Chia sẻ về vấn đề này, GS.TS Kim Chi cho biết: Cây xanh sinh ra oxy, tránh ánh nắng, ngăn tia uv, giảm nhiệt độ trung bình tại khu vực nhiều cây xanh, hấp thụ bụi, tác dụng của cây xanh rất lớn với chất lượng môi trường. Thiếu cây xanh làm chất lượng môi trường không khí suy giảm, ảnh hưởng chất lượng người dân sống ở khu vực đó, không có cây xanh sẽ gây ra bệnh hô hấp cho người dân, kể cả ung thư, do hấp thụ khí độc, vai trò của cây xanh rất quan trọng, đặc biệt khu đông người, khu đô thị.

Giải tỏa ”cơn khát” không gian xanh đô thị

Để thực hiện kiểm soát ô nhiễm không khí hiệu quả cần những giải pháp gì cải thiện chất lượng môi trường và không khí, bảo vệ KGX đô thị, GS.TS Kim Chi chia sẻ: Có nhiều giải pháp để kiểm soát ô nhiễm không khí, tôi muốn lưu ý Chỉ thị 03 của Thủ tướng về tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí.

GS.TS Đặng Thị Kim Chi – Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam.

Chỉ thị trao trách nhiệm đến tất cả các bộ ngành, chỉ thị chứng minh một điều người đứng đầu Nhà nước rất quan tâm đến vấn đề kiểm soát ô nhiễm không khí. Chúng ta phải tìm mọi cách phát triển đô thị xanh với tỷ lệ cây xanh, không gian xanh đạt tiêu chuẩn. Bên cạnh đó, giảm thiểu tại nguồn chất gây ô nhiễm. Vấn đề giao thông đô thị hiện nay gây ô nhiễm rất nhiều, phải quy hoạch giao thông như thế nào để khí thải đạt quy chuẩn cho phép, thay thế năng lượng sạch.

Nói về giải pháp thúc đẩy phát triển KGX trong đô thị, định hướng cho các đô thị của Việt Nam có hướng đi bền vững, đúng đắn đáp ứng đồng thời mục tiêu bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế, KTS. Đinh Đăng Hải cho biết: Cây xanh chiếm phần lớn trong công viên nên việc quy hoạch cây xanh tại các công viên, không gian công cộng thì số lượng và diện tích không gian xanh sẽ tăng. Sân của các tòa nhà sẽ tăng dù không nhiều nên khi có quy hoạch thì việc phát triển hệ thống cây xanh tăng lên giúp phần không gian xanh cũng tăng lên.

KTS. Đinh Đăng Hải – Chuyên gia cao cấp, Chương trình Thành phố Sống tốt.

Để phát triển mảng KGX ở Việt Nam nhìn từ kinh nghiệm quốc tế là chúng ta cần có ưu tiên từ cấp quốc gia đến địa phương, như Canada, Singapore, Thái Lan… có nhiều thành phố, họ có các tổ chức hội đồng phát triển cây xanh đô thị, họ là các đơn vị đại diện thực hiện thiết kế, đầu tư thực hiện phát triển không gian công cộng. Những người này chuyên làm toàn hoặc bán thời gian, họ là chuyên gia, nhà quản lý đại diện cho người dân để phát triển không gian công cộng. Ở Việt Nam như ở Hội An có tổ công tác không gian công cộng như công an…, những người quản lý địa phương. Những người này có thể biết khu đất có thể phát triển không gian công cộng từ đó họ kêu gọi đầu tư, thực hiện, từ đó tăng sự giám sát việc phát triển không gian cộng cộng.

Nhà báo Khánh Toàn – Tổng Biên tập Tạp chí Môi trường và Cuộc sống tặng hoa cho các khách mời tham dự tọa đàm.

Đồng thời cần có chính sách hỗ trợ các nhóm, tổ chức, thành phần kinh tế, khu vực ngoài Nhà nước tham gia phát triển không gian công cộng vì thực tế có các doanh nghiệp đã đầu tư trồng cây xanh, tạo không gian xanh rất hiệu quả. Và chúng ta cần có thông điệp truyền thông đúng mục tiêu trong công tác bảo vệ môi trường, tuyên truyền đúng nhận thức thay đổi hành vi bảo vệ môi trường của từng người. Từ đó công tác phát triển KGX trong đô thị có hiệu quả hơn.

Một giải pháp kiến tạo KGX trong đô thị hiệu quả thời gian tới được các khách mời nhấn mạnh chính là phát huy vai trò của cộng đồng, người dân. Để làm tốt điều này thì công tác truyền thông đúng trọng tâm, mục tiêu và đúng đối tượng là điều vô cùng cần thiết.