Nguy cơ mầm bệnh do biến đổi khí hậu làm tan băng Bắc cực
Nguy cơ mầm bệnh do biến đổi khí hậu làm tan băng Bắc cực
Theo dõi MTĐT trên
Nguy cơ này có thể xảy ra khi nhiệt độ ấm hơn tại Bắc cực đang làm tan tầng đất đóng băng vĩnh cửu ở khu vực này và có thể làm thức tỉnh những con virus đã nằm bất động hàng chục nghìn năm.
Các nhà khoa học đang lên tiếng cảnh báo về việc một đại dịch có thể bùng phát do một căn bệnh từ quá khứ xa xôi.
Nguy cơ này có thể xảy ra khi nhiệt độ ấm hơn tại Bắc cực đang làm tan tầng đất đóng băng vĩnh cửu ở khu vực này và có thể làm thức tỉnh những con virus đã nằm bất động hàng chục nghìn năm, theo đó có thể gây nguy hiểm đối với sức khỏe của con người và động vật. Rác thải hóa học và phóng xạ có từ thời Chiến tranh lạnh cũng có thể được giải phóng trong băng tan này, từ đó có thể đe dọa sự sống của các loại động thực vật trong tự nhiên và gây rối loạn hệ sinh thái.
Để hiểu rõ hơn nguy cơ từ các virus bị đóng băng, ông Jean-Michel Claverie, Giáo sư danh dự về y học và gene tại Đại học Aix-Marseille ở Marsheille, Pháp, đã xét nghiệm các mẫu đất lấy từ tầng đất đóng băng ở Siberia (Nga) để xác định liệu có virus nào chứa trong đó vẫn có khả năng lây lan hay không. Nhà khoa học này cho biết ông đang tìm kiếm “virus xác sống” và đã tìm thấy một số.
Năm 2014, Claverie đã làm sống lại một loại virus mà ông và nhóm của ông tách ra từ tầng lớp đóng băng vĩnh cửu, làm cho chúng có thể lây nhiễm lần đầu tiên trong 30.000 năm bằng cách tiêm chúng vào các tế bào được nuôi cấy. Để an toàn, ông đã chọn nghiên cứu loại virus chỉ có thể lây nhiễm cho các amoebas – một chi động vật nguyên sinh chỉ có 1 tế bào, mà không lây nhiễm được cho động vật hay con người.
Ông Claverie lặp lại thành công này vào năm 2015 khi tách một loại virus khác cũng chỉ lây nhiễm cho amoebas. Trong nghiên cứu mới nhất được đăng tải trên tạp chí Viruses ngày 18/2 vừa qua, ông Claveire và nhóm của ông đã tách một số chủng virus cổ đại từ nhiều mẫu tầng đất đóng băng vĩnh cửu lấy từ 7 địa điểm khác nhau ở Siberia và cho thấy chúng có thể lây nhiễm cho các tế bào amoebas được nuôi cấy.
Theo một nghiên cứu công bố ngày 18/10/2022, biến đổi khí hậu có thể khiến các virus ở Bắc Cực tiếp xúc với các môi trường và vật chủ mới, làm tăng nguy cơ lây lan các virus này.
Các virus cần những vật chủ như con người, động vật, cây cối hay nấm để tự nhân bản và lây lan. Đôi khi, virus có thể nhảy sang một vật chủ mới thiếu khả năng miễn dịch – như đã xảy ra trong đại dịch COVID-19.
Để tìm hiểu về tác động của biến đổi khí hậu đối với sự lây lan của các virus từ Bắc Cực, các nhà khoa học Canada đã nghiên cứu các mẫu đất và trầm tích từ khu vực hồ Hazen ở Bắc Cực. Theo đó, họ lấy mẫu đất từ một khu vực đón nhận lượng nước từ các sông băng tan chảy vào mùa Hè và so sánh với mẫu đất và trầm tích lấy từ đáy hồ. Tiếp đó, các nhà khoa học tiến hành giải trình tự DNA và RNA, lập bản đồ gene di truyền và thông tin sự sống.
Theo Phó Giáo sư khoa sinh vật học của Đại học Ottawa, Stephane Aris-Brosou, nghiên cứu giúp các nhà khoa học biết được có những virus nào trong môi trường này cũng như có những vật chủ tiềm năng nào.
Ông Aris-Brosou cho biết phân tích cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa virus và vật chủ ở đáy hồ Hazen, có mối tương quan trực tiếp với nguy cơ lây lan virus từ Bắc Cực. Sự khác biệt này giảm đối với virus và vật chủ ở đáy sông. Theo giả thuyết của các nhà nghiên cứu, nguyên nhân điều này là do nước làm sói mòn tầng đất mặt, loại bỏ các sinh vật và hạn chế tương tác giữa các virus và các vật chủ mới tiềm năng ở đáy sông. Khi băng tan, các sinh vật và virus này chảy vào hồ Hazen, nơi ghi nhận sự thay đổi mạnh trong những năm gần đây do lượng nước từ các sông băng tan chảy đổ vào mang thêm trầm tích. Theo nhà nghiên cứu Audree Lemieux, điều này sẽ kết hợp các vật chủ và virus mà thông thường không tiếp xúc với nhau.
Các nhà khoa học Canada nêu rõ họ không dự báo một sự lây lan thực sự hay một đại dịch do virus từ Bắc Cực gây ra. Theo nhà nghiên cứu Lemieux, nguy cơ xảy ra dịch bệnh từ virus ở Bắc Cực vẫn rất thấp. Mặc dù vậy, khí hậu ấm lên có thể làm tăng các nguy cơ này nếu các vật chủ tiềm năng mới chuyển tới những nơi mà trước đây chúng không sinh sống được.
Nhà nghiên cứu Audree Lemieux nói: “Các vật chủ mới tiềm năng có thể là bất cứ loài nào, từ bọ, muỗi, một số loài động vật, cho đến các vi khuẩn và chính các virus. Việc này thực sự khó dự đoán và tác động lây lan cũng rất khó dự báo, có thể vô hại nhưng cũng có thể gây ra một đại dịch thực sự”.
Nhà khoa học Miner tại Phòng thí nghiệm lực đẩy phản lực của NASA cho rằng hiện tại khó xảy ra khả năng con người lây nhiễm trực tiếp các mầm bệnh cổ xưa giải phóng từ tầng đất đóng băng vĩnh cửu. Tuy nhiên, Miner lo ngại về những vi sinh vật mà bà gọi là Methuselah (đặt theo tên một nhân vật trong Kinh Thánh có tuổi thọ dài nhất). Đó là các vi sinh vật có thể đưa các động lực của các hệ sinh thái cổ xưa vào Bắc cực ngày nay, với những hậu quả không lường trước được.
Theo bà Miner, sự tái xuất hiện của các vi sinh vật cổ xưa có khả năng thay đổi thành phần của đất và sự tăng trưởng của thực vật, có thể đẩy nhanh hơn tác động của biến đổi khí hậu. Vì vậy, theo bà, cách tốt nhất là nỗ lực ngăn chặn quá trình tan băng cũng như cuộc khủng hoảng khí hậu, qua đó giữ những mối nguy hiểm này bị chôn mãi mãi trong tầng đất đóng băng vĩnh cửu./.
Duy Anh (T/h)
Nguồn: Báo Môi Trường và Đô Thị