Một số kinh nghiệm về công tác quản lý chất thải rắn tại Ðài Loan

Đài Loan (Trung Quốc) thường được biết đến với những địa điểm du lịch nổi tiếng, những món ăn đường phố vô cùng hấp dẫn hay những khu chợ đêm đầy nét đẹp văn hóa. Bên cạnh những cảnh quan và nét đẹp văn hóa lâu đời, Đài Loan còn là một trong những nền kinh tế phát triển tại Châu Á với các ngành công nghiệp điện tử, dệt may, y tế…

Đài Loan có diện tính khoảng 35.804 km2, dân số khoảng 23.937.555 người. Sự phát triển kinh tế nhanh chóng cũng mang lại những thách thức khác nhau cho Đài Loan trong đó có môi trường, đặc biệt là về vấn đề ô nhiễm và quản lý rác thải. 

Về quản lý chất thải rắn (CTR), trước năm 1984, chính quyền và người dân chưa thực hiện quản lý CTR đô thị, hầu hết người dân đổ rác vào những địa điểm gần khu vực sinh sống.

Vào gần những năm 1990, nền kinh tế Đài Loan đã phát triển một cách nhanh chóng, giúp nâng cao đời sống của người dân một cách rõ rệt và khiến cho mức độ chi tiêu và sử dụng hàng hoá tăng cao, dẫn đến số lượng lượng rác thải cũng tăng theo nhưng tốc độ xử lý và thu gom rác lại không theo kịp khiến cho số lượng rác thải vô cùng lớn.

Vì vậy thời điểm đó Đài Loan được mọi người gọi với cái tên là “ đảo rác”. Số lượng rác thải quá nhiều đã gây ra những cảnh quan xấu xí và mùi hôi khắp nơi. Nhiều bãi rác đã bị quá tải và gây ra các vụ cháy, nguồn nước cũng bị ô nhiễm do rò rỉ các chất thải nguy hiểm gây ảnh hưởng đến điều kiện sức khoẻ của người dân, những loại động vật cũng bị đe dọa do mất môi trường sống.

Thấy được những hậu quả từ rác thải cũng như tình trạng ngày càng khẩn cấp, Chính quyền Đài Loan đã có những giải pháp để giải quyết triệt để các vấn đề về rác thải. Các luật về tái chế và xử lý rác thải được chính phủ ban hành, người dân phải biết phân loại rác trước khi đổ, rác được phân loại thành các loại khác nhau như rác tái chế, rác hữu cơ, rác không tái chế và rác nguy hại. 

Năm 1991, thay vì xử lý rác thải bằng cách chôn lấp, Đài Loan đã xử lý rác và các chất thải rắn bằng lò đốt và tận dụng những nguồn rác này thành năng lượng để cung cấp cho các nhà máy điện năng khiến cho việc xử lý rác thải được tối ưu hoá. Chính quyền Đài Loan đã triển khai những kế hoạch tái chế và xử lý rác cũng như những quy định vô cùng nghiêm ngặt đối với việc phân loại và đổ rác.

Đài Loan cũng khuyến khích người dân thu gom, phân loại rác từ gốc. Người dân phải phân rác thải thành 3 loại là rác thường (có thể bị phân hủy), rác có thể tái chế (giấy vụn, báo cũ, chai nhựa, lọ thủy tinh…) và rác thải nhà bếp (thức ăn thừa, đồ ăn quá hạn…).

Thậm chí, thành phố Đài Bắc còn phân loại thêm rác thô (dùng cho phân bón) và rác thực phẩm đã qua chế biến (dùng làm thức ăn cho lợn). Hộp cơm nếu còn dầu mỡ phải dùng nước rửa chén rửa sạch, sau đó để khô rồi mới được bỏ vào túi rác.

Danh mục rác tái chế ở Đài Loan có đến 14 loại từ giấy, nhựa, thủy tinh, kim loại, đến pin, bóng đèn, băng đĩa, xe máy, đồ điện máy, linh kiện điện thoại, linh kiện máy tính… với những quy định “hướng dẫn chuẩn bị trước khi bỏ” rất chi tiết, cụ thể.

Về thu gom, rác thải được các hộ gia đình phân loại thành các loại riêng, hàng ngày vào khung giờ cố định sẽ có 2 xe rác đi đến các điểm ở khu dân cư để thu gom rác.

Xe rác thường có dòng chữ “Không phân loại rác, không được vứt rác”. Khi xe rác đến, túi rác tái chế sẽ được đưa tận tay cho nhân viên vệ sinh, rác không tái chế có thể trực tiếp vào xe, còn xô thức ăn thừa thì đổ vào thùng đựng rác nhà bếp phía sau xe rác.

Người dân có thể tra cứu xem xe chở rác đang ở vị trí nào qua ứng dụng trên smartphone. Nhiều khu vực dân cư tại Đài Loan đã lắp camera nhằm đảm bảo các hộ dân thực hiện đúng quy trình phân loại rác thải. Những người vi phạm lần đầu sẽ 11 được nhắc nhở bằng thông báo, nếu tái diễn thì họ sẽ bị phạt. Chính phủ cũng khuyến khích người dân tố cáo khi tặng 50% phí phạt cho người tố giác.

Đối với việc xử lý rác thải, từ năm 1991, Đài Loan đã áp dụng xử lý chất thải rắn bằng lò đốt rác thay cho phương thức chôn lấp. Hiện có 26 lò đốt rác (5 lò của tư nhân, 1 lò của nhà nước) xử lý rác gia đình và rác công nghiệp. Những lò đốt này biến rác thành năng lượng và cung cấp cho các nhà máy điện năng.

Rác thái hữu cơ như khoai đậu, rau cải chưa nấu chín… sẽ được thu gom và xử lý thành phân bón vi sinh. Cơm thừa, canh cặn, xương vụn, thịt dư hoặc đồ ăn quá hạn phải bỏ đi đều được trộn đều, nấu nhừ, sát khuẩn trước khi bán cho các hộ gia đình và công ty chăn nuôi.

Một yếu tố nữa góp phần làm nên thành công của ngành tái chế rác tại Đài Loan là sự tài trợ của những nhà sản xuất hoặc kinh doanh sản phẩm tái chế, như các công ty nước ngọt có sử dụng nguyên liệu nhựa tái chế PET để đóng chai. Nguồn tài chính từ tài trợ này cũng góp phần trợ cấp cho những người bị ảnh hưởng từ ngành tái chế rác thải, như người nhặt rác rong hay những hộ gia đình lấy thức ăn thừa để chăn nuôi lợn.

Năm 2017, hơn 10 năm sau khi Chính quyền Đài Loan bắt buộc thu gom chất thải sinh hoạt riêng, chưa đến 19% trong số 3 triệu tấn chất thải thực phẩm được EPA báo cáo đã được tái chế thành phân trộn và thức ăn cho lợn.

Với công nghệ phân hủy kỵ khí phù hợp, chất thải thực phẩm Đài Loan tạo ra khoảng 33 Gigawatt giờ điện mỗi năm, chiếm 1,2% tổng sản lượng điện của Đài Loan năm 2016. Chi phí cho mỗi kilowatt giờ thấp hơn so với điện năng từ gió và chi phí lắp đặt rẻ hơn cả năng lượng gió và mặt trời. Thời gian hoàn vốn ngắn, từ ba đến sáu năm.

Không còn bãi rác bốc mùi hay núi rác chất đống lâu ngày ở nơi tập kết… Thay vào đó là những tuyến phố có nhiều cây xanh, các tuyến giao thông công cộng như xe bus, xe bus 2 tầng và tàu điện ngầm được người dân sử dụng khá phổ biến vì sự tiện lợi lại giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trườnglà hình ảnh thường thấy ở Đài Loan hiện nay.

Điều khiến cho nhiều người lần đầu khi đến Đài Loan cảm thấy bất ngờ và thú vị khi nghe thấy âm thanh được phát ra từ những chiếc xe rác. Các xe thu gom rác tại Đài Loan sử dụng âm thanh với những bản nhạc cổ điển để nhắc nhở mọi người đổ rác và nổi tiếng nhất có thể kể đến là bản nhạc “Thư gửi Elise” (Für Elise) của Beethoven.

Điều này đã tạo một nét đặc biệt trong văn hóa đời sống của người dân Đài Loan và hơn hết là tạo nên một thói quen, khi nghe những âm thanh này người dân sẽ biết là xe rác sắp đến và chuẩn bị mang rác ra ngoài. 

Ngày nay, vấn đề về xử lý rác thải và bảo vệ môi trường luôn là vấn đề mà các Chính quyền Đài Loan quan tâm và ưu tiên, các chính sách về hạn chế sử dụng túi nilong hoặc các dụng cụ ăn dùng một lần ngày càng nhiều. Chính quyền Đài Loan đã đưa các luật về việc hạn chế và cấm các sản phẩm dùng một lần hay các ly nhựa, ống hút nhựa tại các cửa hàng trà sữa và chuyển sang các sản phẩm thân thiện với môi trường như giấy hoặc gạo…

Những quy định nghiêm ngặt này đã mang lại những kết quả tích cực và thể hiện rõ nhất đó là hình ảnh một Đài Loan vô cùng xanh, sạch và đẹp. Hơn hết giúp người dân nâng cao ý thức và xây dựng một lối sống văn minh, biết bảo vệ môi trường sống xung quanh.

Nhờ những nổ lực không ngừng, Đài Loan đã thay đổi diện mạo của mình từ một “đảo rác” thành một nơi với một môi trường vô cùng sạch đẹp và bền vững. Các chiến lược đúng đắn và quản lý hiệu quả, Đài Loan cũng trở thành một ví dụ điển hình trong việc giải quyết các vấn đề rác thải, cho thế giới thấy bằng sự cam kết và hợp tác của chính quyền và xã hội, con người có thể tạo ra những thay đổi tích cực cho môi trường và cuộc sống.

Một số hình ảnh Đoàn VURIEA thăm quan và làm việc với nhà máy đốt rác phát điện Bắc Đầu, Thành phố Đài Bắc, Đài Loan ngày 19/3/2024: