Làm báo thời 0.4 và 4.0

(Xây dựng) – Năm 2023, Báo Xây dựng kỷ niệm tuổi 25 rực rỡ thì tôi có đến 24 thâm niên gắn bó với tòa soạn. Vậy nên, có thể nói tôi vào nghề và trưởng thành cùng Báo Xây dựng.

Màu bút đỏ biên tập đối với phóng viên trẻ chúng tôi đầy quyền lực. Lời phê “bài bình thường”, “bài tốt” có thể chi phối cảm xúc của chúng tôi nguyên cả tuần.

Tôi vẫn nhớ những ngày đầu, Báo Xây dựng phát hành tuần 1 kỳ, rồi tăng 1 tuần 2 kỳ. Tòa soạn ít người nên lắm khi phóng viên chúng tôi, ngoài nhiệm vụ đi lấy tin, phỏng vấn, viết… còn tham gia đọc bông, đọc morat (nhiệm vụ của phòng Thư ký tòa soạn).

Chẳng là thường thì, sau khi phóng viên chúng tôi viết bản thảo trên giấy A4 bằng bút mực xanh hoặc đen, lãnh đạo phòng Phóng viên sẽ biên tập tin, bài lần 1 bằng bút mực đỏ.

Sau khi bản thảo bài viết được duyệt biên tập, nhân viên phòng Thư ký toà soạn sẽ đánh máy tính lại bài viết và đọc rà độ chính xác giữa bản thảo viết tay và bản thảo đánh máy. Tiếp đến, lãnh đạo Phòng Thư ký tòa soạn biên tập vòng 2, rồi cho nhân viên phòng Thư ký tòa soạn sửa bản thảo trên máy lần 2.

Đôi khi, chính phóng viên chúng tôi đảm nhiệm việc rà soát, khớp nội dung giữa các bản thảo sau khi đã qua các lần biên tập. Trong khi đó, họa sỹ của tòa soạn kẻ vẽ bằng bút, thước các ô, cột để trình bày, sắp đặt các ảnh, tin, bài trên từng trang giấy khổ A3, tỷ lệ 1:1 so với khổ in báo…

Bản thảo bài viết cho số báo Tết Âm lịch của số báo 21 năm trước.

Bản bông của số báo Tết Âm lịch năm 2002, đến nay cũng “21 tuổi”.

Những khi xuất bản số báo đặc biệt, phóng viên chúng tôi được huy động đến nhà in để hỗ trợ đọc soát lỗi nhằm khớp giữa bản thảo đã biên tập của tòa soạn và bản bông, bản can do nhà in thực hiện. Sau khi lãnh đạo Ban biên tập ký duyệt từng trang, số báo mới chính thức được chạy in…

Ngày đầu vào nghề, đã có những lúc, phóng viên trẻ chúng tôi bật khóc khi nhìn bản thảo đỏ choe choét màu mực của người biên tập. Nức nở cầm bản thảo về, bình tĩnh viết lại, rồi nộp, rồi hồi hộp chờ xem bản thảo qua vòng duyệt bài như thế nào… Màu mực đỏ biên tập trên bản thảo giảm dần, ấy cũng là lúc chúng tôi bớt non nớt.

Giờ đây kể lại câu chuyện này, các phóng viên trẻ sẽ chẳng thể hình dung ra được quy trình sản xuất báo cồng kềnh thời 0.4 đó. Bởi ngày nay, phóng viên hoàn toàn viết trên máy tính, nộp bài qua email, lãnh đạo phòng biên tập trên bản thảo file mềm và đẩy bài cho các bộ phận chuyên môn qua email hoặc các ứng dụng công nghệ. Thế nên, dù tiếng là những người “cày chữ” mà lắm khi trong phòng Phóng viên chẳng có gram giấy trắng nào.

Ngày trước, khi tác nghiệp, bạn đồng hành cùng phóng viên không chỉ là sổ, bút mà còn có máy ghi âm, máy ảnh. Máy ghi âm thời 0.4 thường là máy cơ với những cuộn băng ghi âm nho nhỏ. Máy ảnh cũng là máy cơ, dùng phim. Để tiết kiệm, đối với máy ghi âm, có khi chúng tôi ghi bản mới lên bản ghi trước đó.

Máy ảnh thì khác, không thể chụp chồng. Để tiết kiệm, chúng tôi “nắn nót” trong từng cú bấm máy. Những lúc cần ảnh thời sự, chúng tôi sẽ đem máy ảnh ra hiệu ảnh lab, cắt phim, thuê tráng phim đã chụp, sau đó soi phim, chọn ảnh nào thì rửa ảnh đấy. Công đoạn này, thời gian nhanh – chậm phụ thuộc vào cửa hàng lab đông hay vắng khách và độ thân thiết với nhân viên cửa hàng. Đến khi đem được ảnh về tòa soạn nhanh thì cũng mất vài tiếng đồng hồ.

Máy ghi âm dùng băng phóng viên Báo Xây dựng sử dụng thời “0.4”.

Máy ảnh phòng viên sử dụng thời 0.4 cũng là máy cơ dùng phim.

Phần phim chưa chụp, chúng tôi đem về, dùng đoạn phim cũ, dài chừng 2 – 3 kiểu ảnh nối vào, rồi lắp vào máy, dùng tiếp. Phim cũ nối đó có tác dụng tiết kiệm đoạn phim phải cuốn vào trục máy. Tôi đã từng là “bậc thầy” nối phim.

Nhưng mỗi khi đi công tác công trường, mọi nguyên tắc tiết kiệm phim trở nên vô nghĩa. Tôi luôn mang theo vài cuộn phim và “bắn” hết cuộn này đến cuộn khác, rồi về tráng phim, rửa ảnh. Tiền mua phim, rửa ảnh nhiều khi còn lớn hơn nhiều tiền nhuận bút viết bài.

Ngày nay, nếu để cuộn phim chụp máy ảnh cơ trước mặt, có lẽ phần lớn phóng viên Báo Xây dựng không biết đấy là cái gì. Bởi rất rất lâu rồi, chúng tôi đã dùng máy ảnh kỹ thuật số, không cần phim, chẳng cần rửa ảnh. Chụp xong, ngay lập tức chọn ảnh, copy đính vào bài, rồi đẩy bài luôn. Thậm chí, chúng tôi cũng chẳng cần đến máy ghi âm, máy ảnh, máy quay, máy tính nữa mà dùng điện thoại thông minh thay thế, tất cả trong một – all in one.

Mười mấy năm trước, khi chụp tấm ảnh này, thì những cuộn phim trong hình cũng chỉ còn mang giá trị kỷ niệm. Bởi phóng viên Báo Xây dựng đã chuyển sang sử dụng máy ảnh kỹ thuật số, tiện ích hơn nhiều trong quá trình làm nghề.

Các thế hệ phóng viên Báo Xây dựng tìm lại những bức ảnh lưu giữ truyền thống của ngành Xây dựng, của Báo Xây dựng trong quỹ ảnh rửa phim thời “0.4”.

Máy ảnh dùng phim và máy ghi âm dùng băng không còn được sử dụng trong quá trình hành nghề của phóng viên. Tuy nhiên, máy ảnh dùng phim đang trở thành thú chơi ảnh khá tốn kém của giới chơi máy. Các cuộn phim không còn được sản xuất nhiều, thành ra trở nên đắt đỏ.

Báo Xây dựng giờ đây có quy mô tòa soạn lớn hơn nhiều thủa ban đầu. Về báo in, ấn phẩm chính vẫn phát hành 1 tuần 2 kỳ. Nhưng có những thời điểm, ngoài ấn phẩm chính, Báo có thêm nhiều ấn phẩm chuyên đề.

Đặc biệt, từ năm 2007, Báo Xây dựng đã chính thức ra mắt Báo điện tử với tên miền baoxaydung.com.vn. Tiếp đó, Báo lần lượt ra mắt chuyên mục tiếng Anh, Truyền hình Xây dựng trên nền tảng Báo Xây dựng điện tử. Lớn mạnh dần qua mỗi thời kỳ, Báo Xây dựng đã và đang trở thành cơ quan báo chí đa phương tiện.

Từ 16 năm trước, Báo Xây dựng đã có báo Xây dựng điện tử với tên miền baoxaydung.com.vn, sau đó một thời gian, Truyền hình Xây dựng cũng chính thức ra mắt.

Phóng viên Báo Xây dựng đã làm chủ các thiết bị công nghệ hiện đại.

Các bản tin truyền hình được thực hiện tại trường quay của Báo Xây dựng.

Báo Xây dựng điện tử và Truyền hình Xây dựng ngày càng chững chạc, hấp dẫn hơn.

Báo Xây dựng phát triển trên các nền tảng xã hội.

Thời 4.0, nói như lãnh đạo Báo Xây dựng về chuyển đổi số, việc ứng dụng các kỹ thuật và công nghệ như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ thông minh nhân tạo (AI), phân tích và xử lý dữ liệu lớn (Big Data)… trong các sản phẩm báo chí dữ liệu, báo chí di động, báo chí đa nền tảng… sẽ giúp tạo ra các sản phẩm thông minh hơn. Khi mà ChatGPT, AI được cho là có thể viết báo, viết văn, làm thơ; khi mà tòa soạn hội tụ là xu thế của báo chí hiện đại, thì phóng viên chúng tôi hẳn nhiên cần trang bị thêm nhiều kỹ năng chuyên môn khác, như làm tin bài điện tử, làm tin hình, thực hiện các tác phẩm báo chí có cách thể hiện mới như infographic, longform, video clip ngắn, podcast…

Đó thực sự là thách thức không nhỏ đối với thế hệ phóng viên Báo Xây dựng đời đầu có trên 20 năm làm nghề như tôi. Nhưng chắc chắn, chúng tôi sẽ đủ lòng yêu nghề, tâm huyết và khát vọng để tự làm mới chính mình, “thông minh” lên cùng công nghệ, cùng các phương pháp làm báo hiện đại.

Chúng tôi tự tin sẽ làm được và làm tốt, bởi chúng tôi có những lợi thế về nền tảng tư tưởng, đạo đức nghề nghiệp, kinh nghiệm và nhiệt huyết, lại được rèn luyện qua những môi trường khắc nghiệt… Đó là những yếu tố mà không công nghệ, AI nào có được.