Khuyến nghị chính sách để giảm tiêu thụ đồ uống có đường

Hội thảo nhằm kịp thời cung cấp bằng chứng về tác hại của thuốc lá, đồ uống có đường và các giải pháp giảm thiểu tác hại, tăng cường sự đồng thuận đối với việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với hai mặt hàng này tại Việt Nam.

TS. Nguyễn Khánh Phương – Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách y tế, Bộ Y tế cho biết, các bệnh không lây nhiễm hiện đang là mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng, gây ra số trường hợp tử vong lớn hơn tổng số tử vong do tất cả các loại bệnh khác cộng lại.

Các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường và bệnh phổi tắc nghẽn (COPD) là thách thức lớn của thế kỷ 21 làm suy giảm sự phát triển kinh tế, đe dọa tiến trình thực hiện các Mục tiêu phát triển trên toàn thế giới. Chính vì vậy, Liên Hợp Quốc kêu gọi tất cả các quốc gia thành viên cần nỗ lực xây dựng và thực thi kế hoạch quốc gia để dự phòng và kiểm soát các bệnh không lây nhiễm.

Tại Việt Nam, mỗi năm ước tính số ca tử vong do bệnh không lây nhiễm chiếm tới 77% tổng số tử vong do mọi nguyên nhân. Các bệnh không lây nhiễm hiện đang chiếm 70% tổng gánh nặng bệnh tật toàn quốc. Đây chính là nguyên nhân tiềm tàng làm cho tuổi thọ của người dân Việt Nam tuy có tăng nhưng chất lượng sức khỏe biểu thị thông qua số năm sống khỏe mạnh lại giảm. Việc tăng cường kiểm soát yếu tố nguy cơ, dự phòng và quản lý điều trị bệnh không lây nhiễm là giải pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe của cộng đồng và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước.

Theo TS. Phương, có nhiều yếu tố nguy cơ làm gia tăng nhanh các bệnh không lây nhiễm trong đó có hút thuốc lá và dinh dưỡng không hợp lý như dung nạp nhiều đồ uống có đường, ăn thừa muối… Cùng với thuốc lá, sử dụng đồ uống có đường cũng là một trong những nguyên nhân gây ra gánh nặng về các bệnh không lây nhiễm như thừa cân, béo phì, đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp, tim mạch, các bệnh do rối loạn chuyển hóa…

Đáng chú ý, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em Việt Nam đã tăng gấp đôi từ 8,5% năm 2010 lên 19,0% năm 2020 đồng thời Việt Nam hiện có khoảng 3,5 triệu người mắc bệnh đái tháo đường, dự báo sẽ tăng lên gấp đôi (6,1 triệu) vào năm 2040 trong khi tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đã gia tăng mạnh, gấp 7 lần trong 15 năm qua, từ mức trung bình 6,6 lít /người/năm vào năm 2002 lên mức 50,7 lít/người/năm (2018).

Ưu tiên sử dụng đường trong thực phẩm tự nhiên, thực phẩm lành mạnh

Các tác hại của tiêu thụ quá nhiều đồ uống có đường với sức khỏe phải kể đến nguy cơ thừa cân béo phì, đáo tháo đường tuýp 2, nguy cơ hội chứng rối loạn chuyển hoá, tim mạch, tăng huyết áp, sâu răng và các bệnh răng miệng…

PGS.TS Trương Tuyết Mai – Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Bộ Y tế cảnh báo, sử dụng đồ uống có đường không hợp lý được xác định là nguyên nhân gây ra thừa cân, béo phì. Người tiêu thụ nước ngọt thường xuyên từ 1-2 lon/ngày hoặc nhiều hơn có nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2 cao hơn 26% so với những người hiếm khi uống các loại thức uống này. Tiêu thụ đồ uống có đường có thể liên quan đến 9,3% tỷ lệ mắc bệnh tim mạch được chẩn đoán…

“WHO khuyến nghị lượng đường tự do trong khẩu phần của mỗi người chỉ nên chiếm không quá 10% và nên giảm xuống dưới 5% năng lượng trong một ngày để có các lợi ích tăng thêm về sức khoẻ; tương đương dưới 20-50g đường tự do mỗi ngày với người lớn và dưới 12-25g đường mỗi ngày với trẻ em. Điều này có nghĩa là chúng ta ưu tiên sử dụng đường trong thực phẩm tự nhiên, thực phẩm lành mạnh, hạn chế các thực phẩm nhiều đường, muối… Đặc biệt, trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường” – PGS. Mai nói.

Chuyên gia dinh dưỡng cũng khuyến cáo giải pháp hạn chế tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh, đồ uống có đường bằng cách xây dựng quy định về ghi nhãn dinh dưỡng mặt trước bao bì sản phẩm đóng gói sẵn, hạn chế quảng cáo đối với thực phẩm không có lợi cho sức khoẻ, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường…

Theo PGS. Mai, người dân có thể giảm tiêu thụ đồ uống có đường bằng cách:

• Nên sử dụng nước lọc, nước đóng chai, trà không đường thay cho các loại nước ngọt.

• Hạn chế sử dụng những thực phẩm chứa nhiều đường tự do như các loại đường tự nhiên (đường nâu, đường tinh luyện, đường phèn…) và đồ uống có đường (bao gồm nước ngọt, trà và cà phê hòa tan…), bánh kẹo ngọt, mứt, si rô…

• Hạn chế lượng đường thêm vào thức ăn khi nấu nướng và trên bàn ăn.

• Không cho thêm đường vào trà, cà phê hay bất kỳ đồ uống nào khác.

• Chọn các kích cỡ xuất ăn của thực phẩm hoặc đồ uống có đường nhỏ hơn và giảm dần số lượng.

• Ăn trái cây tươi ít ngọt thay cho đồ ăn vặt có đường, chọn trái cây tươi thay vì trái cây sấy khô.

• Đọc nhãn dinh dưỡng, chọn các sản phẩm chứa lượng đường tự do ít hơn

• Không cho thêm đường vào thức ăn, đồ uống của trẻ nhỏ

Thuế – chính sách kiểm soát đồ uống có đường hiệu quả

Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về kiểm soát đồ uống có đường và khuyến nghị chính sách đối với Việt Nam, TS. Hoàng Thị Mỹ Hạnh – Viện Chiến lược và Chính sách y tế, Bộ Y tế cho hay, nhiều quốc gia trên thế giới sử dụng nhóm chính sách về tài chính, ghi nhãn dinh dưỡng hàm lượng đường và cảnh báo sức khoe, hạn chế quảng cáo, giảm tính sẵn có để người tiêu dùng có nhiều lựa chọn, sử dụng thực phẩm lành mạnh hơn. Bên cạnh đó là nhóm chính sách truyền thông thay đổi hành vi về chế độ ăn uống lành mạnh, giáo dục dinh dưỡng…

“Ngày càng nhiều quốc gia áp thuế đối với đồ uống có đường. Đến tháng 8/2023 đã có 117 quốc gia, vùng lãnh thổ đã ban hành chính sách thuế trên toàn quốc nhằm tăng giá đồ uống có đường vì mục tiêu sức khoẻ, trong đó có đến 104 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt, còn lại là thuế nhập khẩu, thuế hàng hóa và dịch vụ, thuế hàng hóa và dịch vụ và thuế nhập khẩu khác… Có 3 quốc gia áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt tại một số tỉnh, thành phố, địa phương” – TS. Hạnh dẫn chứng.

WHO khuyến nghị để có thể giảm mức tiêu thụ đường trong đồ uống có đường và chặn đứng mức gia tăng đại dịch thừa cân béo phì và đái tháo đường, các quốc gia cần thực hiện kết hợp 3 nhóm giải pháp: Áp thuế với đồ uống có đường; Hạn chế quảng cáo đồ uống có đường đối với trẻ em; Giáo dục, truyền thông trang bị kiến thức, kỹ năng.

Tuỳ bối cảnh mà áp dụng thêm các chính sách tạo môi trường thuận lợi khác. Ví dụ: Quốc gia có tỉ lệ béo phì và mức tiêu thụ đồ uống có đường cao thì kết hợp thêm chính sách về giảm tính sẵn có của đồ uống có đường.

Bà Đỗ Hồng Phương – Chuyên gia Dinh dưỡng, UNICEF Việt Nam bày tỏ lo ngại, nếu không có các can thiệp hiệu quả, ước tính đến năm 2030 gần 2 triệu trẻ em trong độ tuổi 5-19 tuổi bị thừa cân béo phì.

Một nghiên cứu của Đại học Y tế công cộng Hà Nội (2022) cho thấy, đánh thuế đồ uống có đường mang lại lợi ích lớn về sức khỏe như: khuyến khích giảm tiêu thụ đồ uống có đường; giảm thừa cân béo phì; giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan tới chế độ ăn; đặc biệt có thể tiết kiệm hơn 600 tỉ đồng chi phí y tế trực tiếp để điều trị bệnh đái tháo đường tuýp 2.

“Thuế với đồ uống có đường có thể là chiến lược có lợi cho sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu chi phí y tế, tăng nguồn thu ngân sách, tăng sự công bằng trong chăm sóc sức khoẻ. Đặc biệt với trẻ em, mức thuế 10% đã chứng minh giảm được 8-10% lượng mua và tiêu thụ; mức thuế 20% đã chứng minh giảm 1-3% tỉ lệ thừa cân và 1-4% tỉ lệ béo phì” – bà Đỗ Hồng Phương nói.

Nhiều ý kiến cho rằng, với các sản phẩm nhiều đường được trẻ em tiêu thụ thường xuyên thì càng cần phải cho vào danh mục chịu thuế tiêu thụ đặc biệt để hạn chế tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe cho thế hệ tương lai.

Tham luận tại hội thảo, đa số đại biểu thống nhất cho rằng Việt Nam cần có các chính sách đủ mạnh để giảm tiêu thụ đồ uống có đường, từ đó phòng chống các bệnh không lây nhiễm có liên quan. Trong đó chính sách thuế đồ uống có đường được coi là chính sách hiệu quả nhất, tiết kiệm chi phí giúp giảm tiêu dùng đường. Tại Đông Nam Á hiện đã có Thái Lan, Malaysia, Philippines, Brunei, Camphuchia và Lào đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường.

Theo tính toán, nếu Việt Nam áp thuế với mức 60 VNĐ/gram đường/lít thì lượng tiêu thụ sẽ giảm từ 10-25% tùy dạng đồ uống có đường, trong đó nước trái cây đóng chai/lon có đường giảm 10% và nước tăng lực giảm 25% lượng sản phẩm tiêu thụ. Việc giảm tiêu thụ các sản phẩm đồ uống có đường đồng nghĩa với giảm năng lượng nạp vào, từ đó giảm thừa cân béo phì và các bệnh có liên quan, giảm gánh nặng bệnh tật và chi tiêu cho y tế.

Để tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ, từng bước ngăn chặn sự gia tăng của các bệnh không lây nhiễm ở nước ta, Nghị quyết 20-NQ/TƯ ngày 15/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII đã chỉ rõ cần thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm giảm tiêu thụ rượu bia, thuốc lá và đảm bảo tiêu dùng dinh dưỡng phù hợp cho người dân.

Ngày 29/1/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 155/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch Quốc gia phòng chống bệnh không lây nhiễm, rối loạn tâm thần giai đoạn 2022 – 2025 với mục tiêu là ban hanh đầy đủ các quy định chính sách để kiểm soát các yếu tố nguy cơ, dự phòng các bệnh không lây nhiễm.

Đặc biệt, ngày 8/6/2024, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 129/2024/QH15 về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025; điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024. Theo đó, Quốc hội sẽ cho ý kiến về Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).