Khám phá Đoan Môn – cổng thành cổ kính lớn nhất Hoàng thành Thăng Long xưa

Đoan Môn là cửa chính quan trọng nhất của Cấm thành Thăng Long, được khởi dựng từ thời Lý (1010 – 1225).

Chi tiết Đoan Môn – cửa vào Cấm thành của Hoàng thành Thăng Long (Video: Hữu Nghị).

Đoan Môn – cổng thành phía Nam của Cấm thành (còn gọi là Long thành, hay Long Phượng thành) – có cấu trúc hình chữ U quay vào phía trong cấm thành, được xây bằng đá và gạch vồ . Đây là nơi ở của nhà vua và hoàng tộc, cũng là nơi tập trung làm việc của triều đình.

Kinh thành Thăng Long gồm 3 vòng thành: Vòng ngoài gọi là La Thành; Vòng giữa là Hoàng Thành; Vòng trong cùng là Cấm Thành. Đây là một trong những công trình quan trọng nhất còn lại của Hoàng thành Thăng Long.

Theo hướng từ Đông sang Tây, Đoan Môn có chiều dài 46,5m, kết cấu 3 tầng. Tầng dưới cùng của Đoan Môn được xây theo lối tường thành cổ với năm cổng thành được dựng cuốn vòm cân xứng gần như tuyệt đối qua “trục thần đạo”, hay còn gọi là “trục chính tâm” của Hoàng thành. Có 5 vòm cửa, vòm cửa giữa chỉ dành cho nhà vua đi.

Căn cứ quy mô hoành tráng của Đoan Môn có thể thấy được Cấm thành xưa kia nguy nga tới nhường nào. Phía trên cổng chính giữa còn lưu giữ được tấm biển đá ghi hai chữ Hán “Đoan Môn” được xác định có từ thời Lý.

Kiến trúc cuốn vòm ở các cổng thành không chỉ mang lại những đường cong duyên dáng, mà còn có kết cấu chịu lực cực tốt. Cho đến ngày nay, những công trình đường hầm hiện đại nhất, kỳ vĩ nhất trên thế giới cũng vẫn sử dụng lối kiến trúc này.

Tầng thứ hai được xây dựng theo lối vọng canh, có hệ thống cửa trổ đều các hướng. Tuy nhiên, kiến trúc này đã được cải tạo lại và hình dáng đã có nhiều đổi khác so với thuở ban đầu.

Mặt sàn của tầng 2 rộng rãi, được trồng cỏ và những cây đại thụ thân cỡ một vòng tay người lớn. Các cửa vọng canh thông nhau giống như một mê cung mở.

Trên cửa chính giữa của tầng lầu thứ hai có đắp nổi ba chữ Hán “Ngũ môn lầu”. Chính vì ba chữ Hán này mà nhiều người vẫn quen gọi Đoan Môn là Ngũ môn lầu. Đây chính là nơi nhà vua ngự giá để ủy lạo binh sỹ trước khi xuất trận, đón tướng sỹ thắng trận trở về, hay xem biểu diễn võ nghệ, trò chơi dân gian phía dưới sân.

Tầng lầu thứ ba được dựng theo lối vọng lâu nóc 2 tầng 8 mái, các góc mái được trang trí bằng hình tượng rồng cuốn.

Cũng giống tầng 2, tầng 3 được phục dựng lại sau này và kiến trúc có nhiều thay đổi so với nguyên bản. Nhưng những nét kiến trúc cổ xưa vẫn được trân trọng giữ gìn.

Không gian sân Đoan Môn (giai đoạn 1802 – 1882) gắn liền với điện Long Thiên và hành cung Bắc Thành của nhà Nguyễn. Ngày 10/10/1954 lễ chào cờ lịch sử đã diễn ra trên sân Cột Cờ phía trước Đoan Môn, đánh dấu bước tiến lớn quan trọng trong tiến trình giải phóng dân tộc.

Xét về tổng thể lối xây dựng này mang lại khối kiến trúc cổng thành hình chữ U xoay hướng chầu về triều đình với thế đứng cực kỳ vững chãi. Nó mang ý nghĩa “hội tụ” về triều đình.

Một cổng phụ bên trái Đoan Môn.

Hoa văn trên tường thành.

Phía sau Đoan Môn, năm 1999 các nhà khảo cổ học đã đào hố khai quật rộng 85,2m2 để lần tìm dấu vết con đường Ngự đạo xưa. Ngày nay, địa đạo này được để lộ thiên cho du khách tham quan.