Khắc phục hậu quả từ biến đổi khí hậu

Việc chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu sẽ giúp hạn chế rủi ro.

Thảm họa sinh thái khó tránh khỏi

Biến đổi khí hậu toàn cầu có biểu hiện diễn ra nhanh hơn so với dự tính, thể hiện ở mức tăng nhiệt độ và mực nước biển dâng những năm gần đây nhanh hơn so với các thập kỷ trước đo.

Mức tăng trung bình của mực nước biển thời kỳ 1901 – 2010 là 0,19mm/năm, tăng lên 2,0mm/năm trong thời 1971-2010 đến 3,2mm/năm thời kỳ 1993-2010; Nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan như nóng, mưa lớn, lũ lụt… xảy ra nhiều hơn, cực đoan hơn. Ở nhiều nơi trên thế giới như nhiệt độ cao nhất ở Paris năm 2020 lên tới 43°C, còn ở miền nam châu Âu như Tây Ban Nha, Ý lên tới 45,9 độ C, đều là những kỷ lục cao nhất.

Năm 2020 là một trong 6 nhiệt độ và mực nước biển dâng năm liên tiếp nóng nhất với nhiệt độ trung bình toàn cầu cao hơn trung bình nhiều năm 1,10C và thập kỷ 2011-2020 là thập kỷ nóng nhất trong lịch sử quan trắc khí tượng. Lớp phủ băng ở Greenland tan nhanh hơn, gấp 6 lần so với năm 1990. Mưa lớn kéo dài kỷ lục ở lưu vực sông Trường Giang, Trung Quốc trong mùa hè năm 2020, gây ngập lụt nghiêm trọng, kéo dài ở nhiều vùng, đe dọa an toàn công trình thủy điện Tam Hiệp.

Những ngày đầu tháng 7, các nước Bắc Âu đã trải qua đợt nắng nóng bất thường, nhiệt độ tại một số khu vực cao gần mức kỷ lục, tới 34 độ C. Viện Khí tượng quốc gia Phần Lan thông báo nước này vừa trải qua tháng 6 nóng nhất trong lịch sử kể từ khi dữ liệu về nhiệt độ được ghi nhận từ năm 1844. Nhiệt độ tại Kevo, khu bảo tồn tự nhiên nằm ở cực Bắc của Phần Lan trong ngày 4-7 ở mức 33,4 độ C – là mức cao nhất kể từ năm 1914. Năm đó, nhiệt độ tại đây lên tới 34,7độ C.

Không chỉ Bắc Âu, nhiều khu vực khác trên thế giới cũng đang trải qua những ngày hè “đổ lửa”. Nhiều bang của Mỹ và Canada đã chứng kiến những cơn sóng nhiệt phá vỡ kỷ lục và các vụ cháy rừng trên diện rộng đã tàn phá một số khu vực ở Bắc Mỹ. Theo bà Kate Brown, Thống đốc bang Oregon (Mỹ), chỉ tính riêng ở bang này, đợt nắng nóng kinh hoàng đã làm 95 người thiệt mạng. Cơ quan thời tiết quốc gia Mỹ đã phát đi cảnh báo về đợt nắng nóng tại khắp các bang miền Tây với dự báo đợt nắng nóng kéo dài đến tối 12-7 (giờ địa phương) với nhiệt độ tại nhiều địa phương có thể lên tới 40 độ C.

Trong khi đó, thị trấn Lytton thuộc tỉnh British Columbia (Canada) ghi nhận nhiệt độ lên tới 49,5 độ C – mức cao chưa từng có trong lịch sử nước này khiến hàng trăm người tử vong. Cơ quan Giám sát khí hậu Copernicus của Liên minh châu Âu nhận định, tháng 6 nóng kỷ lục ở Bắc Mỹ phản ánh các tác động của hiện tượng nóng lên toàn cầu do biến đổi khí hậu. Trong một công trình nghiên cứu, tổ chức Liên minh Thời tiết thế giới (WWA) cho rằng hiện tượng nóng lên toàn cầu do khi thải nhà kính sinh ra trong các hoạt động của con người đã làm tăng ít nhất 150 lần khả năng xảy ra nắng nóng ở Mỹ và Canada.

Bắc bộ đến Quảng Bình hứng mưa lớn trước bão số 7 theo Phan Hậu – Nguyễn Phúc – Mạnh Cường Bão số 7 có hoàn lưu rất rộng nên sẽ gây mưa lớn ở khu vực Bắc bộ, các tỉnh từ Thanh Hóa đến Quảng Bình bắt đầu từ hôm nay (9.10), ngay khi cơn bão này vẫn còn ở trên biển.

Bão vào đảo Hải Nam rồi đổi hướng vào Bắc bộ heo Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, rạng sáng 8.10, áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông đã mạnh lên thành bão số 7 (tên quốc tế LIONROCK). Dự báo trong 24 giờ tới, bão di chuyển chủ yếu theo hướng bắc tầy bắc, mỗi giờ đi được 5 -10 km.

Trao đổi với báo Thanh Niên, ông Nguyễn Văn Hưởng, Trưởng phòng Dự báo khí tượng, Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, cho biết dự báo trưa và chiểu nay (9.10/2021) bão số 7 sẽ đổi hướng đi lên phía bắc đảo Hải Nam (Trung Qụốc), sau đó tiếp tục đổi hướng, di chuyển đi thẳng vào vịnh Bắc bộ.

Theo Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, dù chưa ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền  nhưng do có hoàn lưu rất rộng nên từ ngày 9/10/2021 bão số 7 gây mưa to đến rất to ở khu vực Bắc bộ, các tỉnh từ Thanh Hóa đến Qụảng Bình. Đợt mưa này kéo dài hết ngày 12.10 với tổnglừợng mưa phổ biến 150 – 250 mm, có nơi trên 300 mm.

Tại cuộc họp giữa Ban chỉ đạo quốc gia phòng chống thiên tai (Ban chỉ đạo) với các địa phương triển khai công tác ứng phó với bão số 7 ngày 8.10, ông Trần Qụang Hoài, Phó trưởng ban chỉ đạo, Tổng cục trưởng Tổng cục phòng chống thiên tai (Bộ NN-PTNT), yêu cầu các địa phương tạm dừng toàn bộ hoạt động thi công ở tất cả công trình trên khu vực vùng núi bắc Bộ, Trung bộ để đảm bảo an toàn. Các địa phương rà soát kiểm tra các công trình hồ đập, cũng như tình huống buộc phải xả lũ khi có mưa lớn. Đối với người dân phải sơ tán phải áp dụng song song công tác đảm bảo an toàn phòng dịch Covid-19 và phòng chống thiên tai

5 người bị lũ cuốn trôi, 1 người mất tích

Chiều ngày 8.10, Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Quảng Nam cho biết mực nước trên sông Vu Gia đang lên nhanh, đạt đỉnh ở mức báo động 2-3. theo ông Nguyễn Văn Lượm, Chủ tịch UBND H.Tây Giang (Qụảng Nam), chiều 7.10 do mưa lớn đã khiến nước sông, suối dâng cao, gây ngập sâu trên tuyến đường ĐT 606 từ trung tâm huyện lên xã Lăng. ngoài ra, tuyến đường từ xã Lăng đi 4 xã biên giới gồm Tr’hy, Gari, Axan, Ch’ơm bị sạt lở nhiều đoạn, giao thông bị chia cắt hoàn toàn. H.Tây Giang đã chỉ đạo các xã trên địa bàn triển khai phương án “ 4 tại chỗ”chủ động dự trữ hơn 8 tấn gạo và thực phẩm, hàng hóa thiết yếu.

Mưa lớn kéo dài nhiều ngày qua khiến lũ trên thượng nguồn đổ vể, dâng cao gầy cô lập cục bộ nhiều nơi ở Qụảng Nam. Một số thủy điện điểu tiết, xả lũ trên thượng nguồn khiến mực nước trên sông Hoài (TP.Hội An) lên nhanh, tràn lên một số tuyến đường trong khu phố cổ Hội An. Các tuyến đường bị sạt lở khiến đất đá tràn xuống gây ách tắc tại xã Đại Sơn (H. Đại Lộc), TT.Thạnh Mỹ (H. Nam Giang).

Cảnh sát PCCC giải cứu 3 công nhân bị mắt kẹt trong đêm.

Cảnh sát PCCC và CHCN (Công an tỉnh quảng Trị) kịp thời cứu hộ thành công 3 người đi ô tô vào thôn Trỉa (xã Hướng Sơn, H. Hướng Hóa) mắc kẹt tại khu vực  hị nước lũ cô lập. Rạng sáng ngày 8/10/2021, 21 chiến sĩ cùng 3 xe chuyên dụng đa đến hiện trường,cứu hộ thành công, an toàn trong điểu kiện nước rất xiết.

Chiều ngày 8/10/2021 lãnh đạo UBND H.Duy Xuyên (Quảng Nam) cho hay đang tổ chức lực lượng tìm kiếm bà Hồ Thị Chín (65 tuổi, ở thôn Lệ Bắc, xã Duy Châu, H.Duy Xuyên) bị nước lũ cuốn lúc rạng sáng khoảng 4 giờ cùng ngày, một nhóm 5 người dân ở thôn Lệ Bắc gánh hàng sang chợ La Tháp để bán. Khi đi trên con đường đất giữa dòng nhánh sông Thu Bồn, qua đoạn trũng thì bị dòng nước chảy xiết cuốn trôi bốn người trong nhóm níu được một cành cây ven đường nên thoát nạn, còn bà Chín bị nước cuốn trôi, mất tích.

Trong 3 ngày qua, trên địa bàn tỉnh Quảng Trị có mưa lớn do ảnh hưởng của áp thấp nhiệt đới. Tại các địa bàn 2 huyện miền núi Hướng Hóa và ĐaKrông, mưa lớn đã gây ngập nhiều vị trí, làm tê liệt giao thông, nhiều công trình giao thông, thủy lợi bị sạt lở. H. Hướng Hóa di dời 100 hộ ở TT Lao Bảo và xã Thuận  lên nơi an toàn trong khi H. ĐaKrông cũng tổ chức di dời tài sản của 172 hộ/ 1.220 nhân khẩu tại xã B Lòng và xã Avao.

Chủ động ứng phó

Chiều 9/10/ 2021, Văn phòng Ủy ban quốc gia ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm cứu nạn, Cục Cứu hộ cứu nạn (Bộ Quốc phòng), cho biết các đơn vị quân đội và chính quyền các địa phương đã sẵn sàng lực lượng với 382.253 người, 2.969 phương tiện các loại để ứng phó với bão số 7, mưa lớn, thiên tai sau bão. Trong đó có 15 máy bay, 274 xe đặc chủng, 99 tàu các loại, 1.004 xuồng máy, ca nô và 1.577 ô tô.

Chỉ đạo tại cuộc họp Ban Chỉ đạo quốc gia phòng chống thiên tai, ông Lê Minh Hoan nhấn mạnh trong 10 ngày tới, các tỉnh bắc bộ, bắc trung bộ có thể có mưa rất lớn, các địa phương cẩn rà soát các vị trí xung yếu có khả năng xảy ra thiên tai nguy hiểm như sạt lở đất, lũ ống, lũ quét để sơ tán người dân đến nơi an toàn.

Ông Lê Minh Hoan cũng yêu cầu chủ động rà soát toàn bộ công trình hồ, đập ở bắc bộ và bắc trung bộ, đảm bảo công tác vận hành công trình an toàn trong mưa bão số 7 cũng như các đợt mưa lớn trong những ngày tới, kiên quyết không để xảy ra các sự cố công trình hoặc phải xả lũ gây nguy hiểm cho vùng hạ du.

Rõ ràng, biến đổi khí hậu đã gây tác động mạnh mẽ tới môi trường và con người. Cho đến nay, nắng nóng là hiện tượng thời tiết cực đoan gây tử vong cao nhất. Các đợt nắng nóng kéo dài khiến đất đai khô cằn, gây ra tình trạng khan hiếm nước sạch, cháy rừng lan rộng mất kiếm soát, bão bụi và lũ quét. Ở nhiều nơi trên thế giới, việc thiếu hụt nguồn nước sạch dẫn tới bệnh dịch nghiêm trọng.

Trước thực trạng này nhiều nước đang kỳ vọng Thỏa thuận Paris sẽ tìm cách giữ cho mức tăng nhiệt độ toàn cầu trong thế  kỷ này ở mức dưới 2°C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp. Tháng 11 năm nay dự kiến sẽ diễn ra các cuộc đàm phán quan trọng tại Hội nghị Thượng đỉnh Liên hợp quốc vê biên đôi khí hậu (COP26), sự kiện được nhiều người mô tả là “cơ hội đột phá” đề ngăn chặn tình trạng biến đổi khí hậu ngày càng lớn trên toàn cầu.

Đó là những biểu hiện rõ ràng về ảnh hưởng của biến đổi khí hậu toàn cầu hiện nay mà nguyên nhân chủ yếu là do các hoạt động của con người. Trong khi đó, tình hình phát thải khí nhà kính toàn cầu – nguyên nhân trực tiếp gây ra biến đổi khí hậu hiện nay chưa có gì cải thiện, nồng độ các khí nhà kính trong khí quyển vẫn tiếp tục tăng lên với mức chưa từng có trong quá khứ, trong đó khí CO2 tăng 47% so với trung bình thời kỳ tiền công nghiệp (1000-1750), trung bình tăng khoảng 1% /năm.

Để hạn chế nhiệt độ tăng không quá 20C vào cuối thế kỷ này so với thời kỳ tiền công nghiệp, đòi hỏi phải duy trì nồng độ các khí nhà kính trong khí quyển ở mức 450ppm CO2 V tương đương, nghĩa là thế giới phải giảm 50% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu so với mức năm 1990 vào năm 2050 và sau đó tiếp tục duy trì việc cắt giảm đến cuối thế kỷ 21.

Tuy nhiên, với tốc độ tăng hàm lượng khí CO2 2ppm/năm trong thời kỳ 2006 đến nay, sau 8 thập kỷ nữa (2100) hàm lượng khí CO2 sẽ tăng thêm 160ppm và đạt 570ppm. Trong khi theo kịch bản trung bình thấp (RCP 4.5), nhiệt độ trung bình toàn cầu sẽ tăng 1,8 độ C, có thể 2,6 độ C vào cuối thế kỷ này. Nghĩa là một “thảm họa sinh thái” là khó tránh khỏi, nếu thế giới không có khâu đột phá trong nỗ lực chống biến đổi khí hậu.

Tháng 8/2019 ở nam Bộ và Tây Nguyên, trong đó ở Phú Quốc mưa trên 1000mm (khoảng 1/3 lượng mưa năm), gây ngập lụt nghiêm trọng; ngày 3/3/2020 mưa lớn ở nhiều nơi thụộc Bắc Bộ do ảnh hưởng của không khí lạnh, trong đó ở Hà Nội mưa với cường độ 145mm/24 giờ, cao kỷ  lục trong 50 năm qua; Hạn hán và xâm nhập mặn nghiêm trọng, kéo dài trong mùa khô 2019- 2020 ở nhiều vùng trong cả nước, nhất là ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên;

Đặc biệt là đợt mưa lớn liên tục, kéo dài do ảnh hưởng trực tiếp của 8 cơn bão và áp thấp nhiệt đới, kết hợp với các hình thế thời tiết gây mưa khác xảy ra ở các tỉnh miền Trung trong nửa cuối mùa hè năm 2020, dẫn đến ngập lụt, lũ quét và sạt lở đất, gây tổn thất đặc biệt nghiêm trọng về người và tài sản.

Buộc đối với tất cả các ngành, lĩnh vực và địa phương. Chủ động thích ứng là thực hiện các hoạt động điều chỉnh dựa trên cơ sở quy hoạch và quy hoạch lại, cơ cấu lại phát triển kinh tế-xã hội của ngành, địa phương phù hợp với xu thế tác động của biến đổi khí hậu, cả dài hạn do ảnh hưởng lâu dài của nhiệt độ tăng và mực nước biển dâng và ngắn hạn do ảnh hưởng của thiên tai và các hiện tượng thời tiết cực đoan gia tăng, đồng thời thực hiện các giải pháp tăng cường khả năng chống chịu với tác động của biến đổi khí hậu cho các đối tượng bị tác động, nhất là các đối tượng dễ bị tổn thương nhất.

Để ứng phó, cần tiếp tục chỉ đạo đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, đào tạo, nâng cao nhận thức cho toàn xã hội, trước hết là cho cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp về BĐKH; coi chủ động thích ứng với BĐKH là yêu cầu bắt buộc đối với tất cả các ngành, lĩnh vực và các địa phương và phải phải triển khai thực hiện ngay từ bây giờ.

Cấm phát triển mới các dự án thủy điện nhỏ. Đối với các công trình thủy điện nhỏ đang tồn tại, cần đánh giá lại tính hiệu quả kinh tế và ảnh hưởng đến môi trường của từng công trình, những công trình không còn hoặc ít hiệu quả, cần chấm dứt hoạt động và khôi phục lại môi trường tự nhiên trước đây.

Báo cáo của Bộ Công thương cho biết, bình quân 1 MW thủy điện vừa và nhỏ chiếm khoảng 7,41 hecta đất. Trong đó: 0,078 hecta đất ở, 0,256 hecta đất lúa, 0,808 hecta đất màu, 2,726 hecta đất rừng, 1,507 hecta đất sông suối, trên mọi nhánh.

Tăng cường năng lực dự báo thiên tai, nhất là dự báo hạn dài, dự báo mùa. Những sự kiện thiên tai và thời tiết cực đoan xảy ra trong năm 2020 vừa qua đã bộc lộ rõ hạn chế, tồn tại trong công tác dự báo hiện nay, cần được các cơ quan dự báo khí tượng, thủy văn đánh giá nghiêm túc, nhận thức đầy đủ những khó khăn, thách thức phía trước để có phương hướng khắc phục.

Để xảy ra những thiệt hại do lũ lụt vừa qua, công tác dự báo cũng là vấn đề được đem ra “mổ xẻ”. Việc dự báo của ta thì các nước cũng chỉ đến thế mà thôi. Vấn đề ở đây là quy hoạch như thế nào.

Hiện nay, thế giới người ta dùng từ: quy hoạch gắn với các rủi ro có thể xảy ra. Tức là, đừng bắt dân sống ở những vùng lũ nữa. Hãy bỏ kinh phí để tái định cư cho dân đến ở những vùng cao ráo, không có sạt lở, không có lũ ống, lũ quét. Nhưng để làm được điều này, thì những người lãnh đạo ở các địa phương phải biết thương dân.

PGS.TS Nguyễn Đức Khiển
                    Nguyên Giám đốc Sở KH-CNMT Hà Nội

Tài liệu tham khảo:
    1. PGS.TS Nguyễn Đức Khiển, Nguyên Giám đốc Sở KH-CNMT Hà Nội “Phải thích ứng với biến đổi khí hậu”. Báo điện tử Môi trường và Đô thị 12/2020.
    2. Thuỳ Dương“Hệ quả từ biến đổi khí hậu”. Báo Hà Nội mới 13/7/2021.
    3. Phan Hậu, Nguyễn Phúc, Mạnh Cường “Bắc bộ đến Quảng Bình hứng mưa lớn trước bão số 7”. Báo Thanh niên ngày 9/10/2021.