Jakarta đang chìm nhanh

Jakarta đang là một trong những đô thị chìm nhanh nhất thế giới, vì người dân tiếp tục khai thác nước ngầm trong khi nước bề mặt ô nhiễm nặng còn nguồn cung nước máy không đảm bảo.

Sau nhiều năm đối mặt với chất lượng nước đôi khi kém và nguồn cung cấp nước máy bị gián đoạn, Sigit Hariyanto quyết định tự mình giải quyết vấn đề. Anh bắt đầu bơm nước từ bên dưới nhà mình lên để sử dụng.

“Nhiều lúc nước có màu trắng sữa và nồng nặc mùi clo. Lần khác, nó có màu nâu đục và đầy bùn”, anh nói với CNA, đề cập đến nước máy.

“Giọt nước tràn ly” là vào năm 2019, khi một đường ống phân phối nước vào khu phố của anh bị vỡ. Điều này khiến khu vực với khoảng 200 ngôi nhà không có nước sạch trong khoảng 10 giờ.

Hariyanto (42 tuổi) cho biết anh phải thuê công nhân về đào một cái giếng sâu 40 m để có nước đủ sạch cho sinh hoạt hàng ngày.

Không chỉ Hariyanto, rất nhiều gia đình khác ở Jakarta chọn cách tương tự để đảm bảo nguồn nước sạch cho sinh hoạt.

Tuy nhiên, việc khai thác nước ngầm quá mức là nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng sụt lún đất. Tại Jakarta, nơi chủ yếu nằm trên nền đất và trầm tích lỏng lẻo với độ liên kết kém, việc khai thác nước ngầm đang khiến thành phố chìm dần với tốc độ lên tới 26 cm mỗi năm, khiến thủ đô Indonesia trở thành một trong những siêu đô thị chìm nhanh nhất trên thế giới.

Nước mặt nhiều nhưng không thể dùng

Ngày nay, hơn 90% khu vực ven biển của Jakarta nằm dưới mực nước biển, khiến thành phố dễ bị ngập lụt ven biển. Sông ngòi cũng không thể xả nước ra biển nếu không có sự trợ giúp của các trạm bơm lớn, làm trầm trọng thêm những trận lũ lụt ở thành phố, ảnh hưởng đến hàng nghìn cư dân mỗi năm.

Dù chính quyền thành phố đã nghĩ ra các giải pháp kỹ thuật và pháp lý, nhưng việc giải quyết vấn đề khai thác nước ngầm dường như nói dễ hơn làm.

Một hộ dân ở Cilincing, Jakarta, vẫn sử dụng nước giếng dù có hệ thống nước máy. Ảnh: CNA.

“Người dân đã đào giếng và khai thác nước ngầm trong nhiều thế hệ ở Indonesia. Thật khó để thay đổi hành vi này. Thật khó để làm cho họ hiểu được hậu quả của việc này, vì (sụt lún đất) xảy ra dần dần trong suốt nhiều năm”, Nila Ardhianie, nghiên cứu về nước tại Viện Amrta, nói.

Theo dữ liệu từ công ty phân phối nước máy PAM Jaya của thành phố, chỉ có 900.000 ngôi nhà, văn phòng và nhà máy tiếp cận được với nước máy. Phần còn lại trong số 11 triệu dân Jakarta không có lựa chọn nào khác ngoài việc dựa vào nguồn nước ngầm.

Theo cơ quan thống kê Indonesia, Jakarta có 2,4 triệu ngôi nhà tiếp xúc mặt đất, hơn 200.000 tòa nhà chung cư, 130 trung tâm mua sắm và hàng nghìn tòa nhà văn phòng vào năm 2020.

Có 13 con sông cắt qua thành phố, xả nước vào biển Java ở phía bắc Jakarta. Thành phố cũng là nơi có 117 ao và lưu vực ngăn lũ.

Tuy nhiên, những vùng nước này bị ô nhiễm nặng do chất thải công nghiệp và sinh hoạt, khiến nước ngọt bề mặt không an toàn.

Nirwono Joga, một chuyên gia quy hoạch đô thị từ Đại học Trisakti của Jakarta cho biết: “Thực tế là Jakarta bị ngập lụt hàng năm, có nghĩa là thành phố có quá nhiều nước vào một số thời điểm nhất định. Tuy nhiên, hệ thống quản lý nước của chúng tôi rất tệ”.

Theo một nghiên cứu năm 2019 do Cơ quan Môi trường Jakarta thực hiện, 96% nước từ các con sông ở thủ đô bị ô nhiễm nghiêm trọng do chất thải rắn, kim loại nặng và vi khuẩn.

Một trong những nguyên nhân sâu xa của ô nhiễm nguồn nước là do Jakarta không có một cơ sở quản lý nước thải chuyên dụng.

“Nếu nhìn vào hệ thống cống rãnh ở Jakarta, hầu hết chúng đều dẫn đến các con sông và lưu vực gần nhất. Ngoài ra còn có những người cư trú bất hợp pháp ven sông, họ đổ rác và chất thải thẳng vào các vùng nước này”, Joga lưu ý.

Do ô nhiễm nghiêm trọng nước mặt, 94% nước máy ở Jakarta phải được dẫn từ các tỉnh Tây Java và Banten lân cận.

Một đoạn sông Ciliwung ở Jakarta bị ô nhiễm nghiêm trọng. Ảnh: CNA.

Elisabeth Tarigan từ Cơ quan Tài nguyên nước Jakarta cho biết thành phố đang có kế hoạch tối ưu hóa các ao trữ lũ để chúng có thể hoạt động như hồ chứa và xây dựng thêm các cơ sở xử lý nước.

Jakarta hiện có 6 cơ sở xử lý nước nhưng chúng chỉ có thể cung cấp 6% nhu cầu nước máy của thành phố.

Bà Tarigan nói thêm rằng thành phố đang xây dựng thêm 6 cơ sở xử lý nước có khả năng lọc tất cả chất gây ô nhiễm. Hai trong số những cơ sở này dự kiến hoạt động hoàn chỉnh vào năm tới.

Nguồn nước máy không đáng tin

Để cải thiện độ tin cậy của việc cung cấp nước máy cho người dân, bà Tarigan cho biết thành phố đang mở rộng mạng lưới đường ống nước máy, hiện bao phủ 65% diện tích 661 km2 của Jakarta.

“Mục tiêu của chúng tôi là bao phủ 100% diện tích Jakarta vào năm 2030. Điều này sẽ đòi hỏi rất nhiều kinh phí”, bà nói.

Một số người đã đặt câu hỏi liệu đây có phải là một mục tiêu thực tế.

Khu vực ven biển Muara Baru ở Jakarta, Indonesia đã chìm khoảng 3-4 m so với mực nước biển vì sụt lún đất. Ảnh: CNA.

Firdaus Ali, một chuyên gia kỹ thuật môi trường từ Đại học Indonesia, lưu ý rằng Jakarta mất 25 năm để có thể đạt được độ bao phủ nước máy từ 54% diện tích thành phố lên 65% như hiện nay.

“Vẫn còn 35%. Làm sao họ có thể làm được điều đó trong 8 năm?”, ông Ali nói trong một cuộc phỏng vấn với CNA.

Ngay cả khi toàn bộ Jakarta được kết nối với mạng lưới nước máy, không có gì đảm bảo rằng hoạt động khai thác nước ngầm sẽ dừng lại.

“Lý do người dân Jakarta tiếp tục khai thác nước ngầm là cho đến nay, không có sự đảm bảo nào về chất lượng, khối lượng và tính liên tục của nước máy”, Joga thuộc Đại học Trisakti nhận định.

“Cư dân phàn nàn rằng chất lượng nước máy quá tệ. Lượng nước trong mùa khô rất hạn chế, và nguồn cung không liên tục”.

Sadikin, cũng giống như nhiều người Indonesia, cho biết nhiều cư dân trong khu phố của anh thích sử dụng nước giếng nước để tắm rửa, giặt giũ và dọn rửa, dù các ngôi nhà đều có nước máy.

“Nước giếng sạch hơn nhiều và không cạn kể cả trong mùa khô. Nước máy đôi khi bị bẩn. Vào mùa khô, nước máy chảy chậm, có khi ngừng chảy hoàn toàn”, Sadikin mô tả.

Dân số của thành phố đã tăng hơn gấp đôi trong 50 năm qua, dẫn đến việc khai thác nước ngầm ngày càng rộng rãi. Trong khi đó, nhiều không gian xanh đã được bê tông hóa, làm giảm diện tích hấp thụ nước mưa xuống nền đất để tạo nước ngầm.

“Do đó, con người ngày càng đào sâu hơn để tiếp cận các tầng chứa nước trong lòng đất, vì những tầng nước ngầm gần mặt đất hơn đã cạn kiệt”, Heri Andreas, một chuyên gia về trắc địa học, nói. Việc này đang khiến mặt đất dễ bị lún hơn, và một khi đã bị lún, quá trình này không thể đảo ngược.

Muslim Muin, một chuyên gia về thủy động lực học và là cố vấn của Thống đốc Jakarta Anies Baswedan, nói rằng các nhà chức trách đang cố gắng giảm thiểu vấn đề bằng cách xây dựng hệ thống thoát nước đứng (hay cống dọc).

“Nếu mỗi ngôi nhà được trang bị một cống dọc, một ngôi nhà rộng 100 m2 có thể hấp thụ 3.650 m3 nước mưa mỗi năm, đồng thời ngăn nước ngầm bốc hơi. Với lượng nước hấp thụ nhiều như vậy, sẽ không có vấn đề gì vì người dân chỉ sử dụng một phần nhỏ của lượng nước ngầm đó”, ông nói với CNA.

Một hộ dân sử dụng nước giếng ở Cilincing, Jakarta. Ảnh: CNA.

Cho đến nay, chính quyền Jakarta đã xây dựng 72.000 cống dọc khắp thành phố, và ông Muin tuyên bố rằng tình trạng sụt lún đất đã chậm lại ở những khu vực có hệ thống thoát nước như vậy.

Tarigan của cơ quan tài nguyên nước nói thêm rằng một quy định được đưa ra để hạn chế việc sử dụng nước ngầm. Quy định năm 1998 yêu cầu người dân phải xin giấy phép mới có thể khai thác nước ngầm. Tuy nhiên, quy định này nhiều khi không được tuân thủ.

“Chúng tôi sẽ bắt đầu thực thi quy định này nhưng sẽ thực hiện dần dần ở những khu vực đã có nước máy. Chúng tôi sẽ xử phạt nếu người dân vi phạm”, bà nói.

Bắt đầu từ năm tới, thành phố sẽ cấm sử dụng nước ngầm ở 9 quận có hệ thống nước máy toàn diện, và “tiếp tục mở rộng chính sách này sang các khu vực khác”, bà nêu rõ.