Hương bài có độc nhưng là cây giúp nhà nông thoát nghèo

Cây hương bài là một loại cây thảo mộc, sống tự nhiên trên các vùng đồi và triền cát. Hương bài (Dianella Ensifolia DC) còn có tên gọi khác là: Cát cánh can, lưỡi đòng, huệ rừng – Hương lâu, rẻ quạt, xương quạt, sơn gian lan, bạch mao hương. Chúng phân bổ hầu khắp từ Bắc đến Nam Việt Nam.

Cây hương bài sở dĩ có tên như vậy là do rễ cây này được dùng làm hương đốt trong những ngày tết, dáng cây trông giống như cỗ bài.

Hương bài là một loại cỏ sống dai, có thân rễ nằm ngang, thân cao chừng 40 – 50 cm, có thể tới 1m. Lá mọc so le, ôm lấy thân theo hai bên thân hình nan quạt giấy trông như chiếc quạt hay quân bài, do đó có tên rẻ quạt hay hương bài. Lá hình mác dài 40 – 70 cm, rộng 1,5 – 3,5 cm, không cuống, phía dưới thành bẹ dài ôm lấy thân. Cụm hoa tận cùng, dài 10 – 20 cm (không kể cuống) mọc thành thùy xim ngắn. Hoa màu vàng nhạt hay hơi tím nhạt, khi còn là nụ có hình trứng, 3 lá đài, 3 cánh tràng, 6 nhị, bầu hình cầu, 3 ngăn, quả mọng màu đỏ tía sẫm hay xanh đen, hình cầu đuờng kính 8 – 9 mm ngăn có 1 – 3 hạt hình trứng.

Từ xa xưa và lưu truyền cho đến ngày nay, người dân phía Bắc và miền Trung đã sử dụng cây hương bài để làm nguyên liệu chế biến nhang (nhang hương bài có mùi thơm rất đặc trưng, thường sử dụng trong những dịp đặc biệt). Hiện giá 1 kg rễ cây hương bài khoảng 25.000 đồng. Cứ 1 ha hương bài nhà nông có thể thu được trên dưới 4 tấn rễ khô. Như vậy, với giá 25.000 đồng/kg hương bài là loại cây mang lại nguồn lợi kinh tế không nhỏ. Và trên thực tế, cây hương bài đã giúp nông dân nhiều tỉnh thoát nghèo.

Việc nhân giống cây hương bài không khó. Có thể nhân bằng hạt, giâm hom, tách gốc… trồng cây hương bài cũng như trồng sả, trồng thuần hoặc trồng xen dưới tán rừng khi cây rừng chưa khép tán. Sau khi trồng khoảng 1 năm hoặc hơn là có thể thu hoạch.

Bà Ngô Thị Sâm ở thôn 7, xã Quỳnh Thắng, huyện Quỳnh Lưu (Nghệ An) cho biết, gia đình bà trồng 2 ha cây hương bài, hiện đã thu hoạch được 5 sào, giá bán tại nhà 45.000 đồng/kg khô. Cây hương bài được trồng thâm canh trên đất đồi, sau khi đào cả bộ rễ lên, làm sạch đất, cắt hết phần lá, để phần cùi và bộ rễ dài khoảng 15 cm, sau đó ép máy, đưa ra phơi khô dưới nắng đến đâu đóng bì đến đó để bán cho thương lái.

“Nếu bán nguyên cả vườn hương bài cho thương lái tự thu hoạch thì có giá 8 triệu đồng/sào; nhưng do nhà mình có nhân công nên tự thu hoạch, sơ chế, phơi khô thì có thể bán được 10 triệu đồng/sào”, bà Ngô Thị Sâm chia sẻ.

Anh Lê Công Nghĩa – chủ vườn hương bài chia sẻ: Việc trồng, chăm sóc và thu hoạch cây hương bài không vất vả lắm, nhưng mất nhiều công đoạn. Để trồng 1 sào hương bài, cần đầu tư khoảng 2 triệu đồng mua phân bón, còn giống không cần phải mua, bởi sau khi thu hoạch, tách mỗi bụi 2 nhánh để làm giống vụ tới.

Do thu hoạch đến đâu trồng lại đến đó, nên cây hương bài ở xã Quỳnh Thắng cho thu hoạch quanh năm. Nhưng theo kinh nghiệm của bà con, thời điểm nào rễ hương bài được giá mới tiến hành thu hoạch, nếu rớt giá là cứ để vậy, chờ thị trường khởi sắc. Lượng tiêu thụ mạnh nhất vẫn là từ tháng 11 đến hết tháng 5, bởi thời điểm này các làng nghề, làng có nghề sản xuất hương cần nhiều nguyên liệu, trong đó, rễ hương bài là nguyên liệu chính để sản xuất hương tết.

Gia đình bà Hà Thị Quyết ở thôn Tất Thắng, xã Tân Bình, huyện Như Xuân (Thanh Hoá) là một trong những hộ dân trong xã tham gia trồng thử nghiệm 4 sào cây hương bài. Bà cho biết: “Trước đây, phần lớn diện tích vườn đồi của gia đình tôi chủ yếu trồng cây luồng và một số loại cây lâm nghiệp khác, nhưng hiệu quả kinh tế không cao. Năm 2022, được UBND xã Tân Bình vận động, gia đình tôi quyết định chuyển đổi 4 sào đất vườn đồi sang trồng cây hương bài. Gia đình được tham gia các lớp tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc cây hương bài do hội nông dân xã tổ chức. Do được chăm sóc đúng quy trình kỹ thuật và phù hợp với chất đất, khí hậu nên cây hương bài phát triển tốt. Hiện, cây hương bài bắt đầu cho thu hoạch, lợi nhuận cao hơn rất nhiều lần so với các loại cây trồng khác. Dự kiến trong năm 2023 này, gia đình tôi tiếp tục mở rộng diện tích trồng cây hương bài”.

Theo Thương hiệu Sản phẩm