Hệ thống quản lý AI có trách nhiệm, thiết lập cải tiến liên tục trong doanh nghiệp
Tiêu chuẩn quốc tế ISO/IEC 42001 quy định các yêu cầu đối với việc thiết lập, triển khai, duy trì và cải tiến liên tục hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence Management System – AIMS) trong tổ chức. Đây là tiêu chuẩn đầu tiên trên thế giới tập trung vào việc hỗ trợ các tổ chức cung cấp hoặc sử dụng sản phẩm, dịch vụ có ứng dụng AI một cách trách nhiệm, qua đó nâng cao tính minh bạch, khả năng kiểm soát và đạo đức trong vận hành công nghệ mới này.
Khác với các khung hướng dẫn đạo đức mang tính định hướng, ISO/IEC 42001 là tiêu chuẩn có thể chứng nhận cho phép tổ chức được đánh giá một cách độc lập về mức độ tuân thủ yêu cầu trong toàn bộ vòng đời hệ thống AI – từ thiết kế, phát triển, triển khai đến giám sát, cải tiến và loại bỏ.
Cốt lõi của AIMS theo ISO/IEC 42001 là hệ thống quản lý tích hợp, nơi các yếu tố như chính sách, mục tiêu, quy trình và đánh giá rủi ro được tổ chức thành một thể thống nhất, đảm bảo tính toàn vẹn và nhất quán trong quản lý AI. Tiêu chuẩn cũng cung cấp hướng dẫn thực tiễn để tổ chức quản lý các rủi ro liên quan đến AI, đồng thời duy trì tính linh hoạt trong bối cảnh công nghệ biến đổi nhanh chóng.
Theo bà Monica Gonzalez – chuyên gia của Cơ quan Tiêu chuẩn Úc, ISO/IEC 42001 không chỉ là một công cụ kỹ thuật mà còn là hành lang đạo đức định hướng cách thức AI được triển khai trong khu vực tư nhân. “Tiêu chuẩn này không dừng lại ở việc đưa ra quy chuẩn kỹ thuật. Nó còn chứng minh rằng các tiêu chuẩn có thể và nên trở thành công cụ định hình trách nhiệm công nghệ trong thời đại mới”.
Bà Monica Gonzalez – chuyên gia tiểu ban ISO/IEC SC 42 thuộc Cơ quan Tiêu chuẩn ÚcLà thành viên Ủy ban xây dựng tiêu chuẩn AI tại Úc suốt 7 năm qua, bà Gonzalez nhấn mạnh, việc phát triển tiêu chuẩn luôn đi kèm sứ mệnh tạo dựng niềm tin và năng lực quản trị trong cộng đồng doanh nghiệp. Theo bà, tiêu chuẩn như ISO/IEC 42001 sẽ là nền tảng giúp các công nghệ như ChatGPT, robot tự hành hay hệ thống khuyến nghị… được phổ biến một cách đáng tin cậy, đạo đức và mang lại lợi ích thực sự cho xã hội.
Trong khi ISO/IEC 42001 định hướng ở cấp tổ chức thì UNESCO lại đang dẫn đầu các nỗ lực xây dựng năng lực AI ở cấp thể chế, với Khung đánh giá mức độ sẵn sàng về AI (AI Readiness Assessment Framework). Đây là công cụ hỗ trợ các quốc gia triển khai thực thi Khuyến nghị về Đạo đức AI – tài liệu đã được Đại hội đồng UNESCO thông qua vào năm 2021.
Khác với ISO/IEC 42001, khung của UNESCO tập trung vào bốn trụ cột: quản trị, hạ tầng, hòa nhập – đa dạng và giáo dục – kỹ năng. Đối tượng áp dụng chủ yếu là chính phủ, các cơ quan công quyền nhằm đánh giá độ trưởng thành về thể chế, chính sách và năng lực nguồn nhân lực để triển khai AI một cách toàn diện và bền vững.
Theo ông Jonathan Hatch – chuyên gia từng tham gia quá trình xây dựng tiêu chuẩn của ISO và IEC từ năm 2005, sự khác biệt trong cách hiểu về AI tại các quốc gia đã đặt ra thách thức rất lớn trong việc xây dựng tầm nhìn chung về quản lý AI. Trí tuệ nhân tạo là một khái niệm động, có thể được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tùy vào góc nhìn kỹ thuật, xã hội hay chính trị. Vì vậy, việc có một hệ quy chiếu chuẩn như ISO/IEC 42001 và công cụ đánh giá như của UNESCO là vô cùng quan trọng để đảm bảo sự nhất quán và đồng thuận trong cách tiếp cận AI.
Ông Jonathan Hatch – chuyên gia của Cơ quan Tiêu chuẩn ÚcDù có phạm vi áp dụng khác nhau, song ISO/IEC 42001 và khung đánh giá mức độ sẵn sàng về AI của UNESCO lại có thể bổ trợ cho nhau để tạo thành hệ sinh thái quản trị AI toàn diện, kết nối từ cấp doanh nghiệp tới cấp chính sách quốc gia. Việc kết hợp hai công cụ này giúp đảm bảo AI phát triển không chỉ hiệu quả, an toàn ở cấp tổ chức mà còn gắn kết với các giá trị bền vững, bao trùm ở cấp quốc gia. Trong bối cảnh Việt Nam đang từng bước xây dựng chiến lược quốc gia về AI và hoàn thiện thể chế quản lý công nghệ mới, sự tiếp cận đồng thời cả hai bộ khung là điều cần thiết.
Có thể nói, ISO/IEC 42001 không chỉ là tiêu chuẩn kỹ thuật, mà còn là tuyên ngôn cho cách tiếp cận có trách nhiệm đối với trí tuệ nhân tạo. Khi kết hợp với khung đánh giá AI của UNESCO, thế giới đang có trong tay hai công cụ mạnh mẽ để hướng công nghệ AI phát triển đúng hướng: vừa hiệu quả, vừa đạo đức. Với doanh nghiệp và nhà quản lý Việt Nam đã đến lúc phải đặt tiêu chuẩn làm trọng tâm trong mọi chiến lược chuyển đổi số có liên quan đến AI.
Duy Trinh – Bảo Linh