1.
Hàng xóm nhà tôi, một giảng viên đại học từng là học sinh giỏi Văn vừa than thở
trên trang cá nhân: “Hồi xưa mình thi đại học được 8 điểm Văn. Ai cũng mang
mình ra làm gương cho con. Có người còn đến nhà nhờ mình kèm thêm môn Văn cho
con họ nữa. Bây giờ có cả điểm 10 môn Văn. Mình lâu rồi không dạy kèm môn Văn
nhưng vẫn cảm thấy khó hiểu”.

Một
người bạn khác từng là sinh viên khoa Văn băn khoăn: “Điểm 9 môn Văn từng là
ước ao của bao nhiêu thế hệ học sinh 8X. Vậy mà giờ đây sao nó nhiều đến thế?
Có những lớp gần như toàn điểm 9 và trên 9. Kinh khủng thật! Mình lạc hậu thật
rồi”.

Đúng
vào ngày các trường đại học công bố điểm chuẩn, một nhà báo nổi tiếng comment
trên Facebook trả lời một người bạn: “Tôi và ông sinh thời này thì chỉ có ra
chợ đầu mối rau quả đẩy xe hàng”.

Quả
thật, mươi năm trở về trước, thi đại học môn Văn được 8 – 9 điểm thuộc diện
hiếm, thậm chí có thể thành thủ khoa. Điểm 9, điểm 10 môn Văn, chúng tôi thường
xem như đó là điểm của… thầy. Nghĩa là có một cái ngưỡng vô hình như một thử
thách để chỉ những học sinh thực sự xuất sắc, vượt trội mới có thể bước qua.
Còn bây giờ, 9 điểm môn Văn vẫn có thể trượt đại học như thường.

Phổ
điểm tại kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2024 cho thấy, điểm trung bình môn Ngữ văn của
cả nước là 7,23; cao hơn nhiều so với mức trung bình của năm ngoái (6,86). Đáng
chú ý, học sinh tỉnh Trà Vinh đạt trung bình 8,094 điểm môn Văn, đứng thứ hai
trong 63 tỉnh, thành, tăng 49 bậc so với năm ngoái.

Tất
nhiên, cũng có quan điểm cho rằng, cần phải phân biệt đây là điểm thi tốt
nghiệp THPT và được dùng để xét tuyển đại học chứ không phải là điểm từ kỳ thi
đại học được tổ chức riêng như trước kia nên so sánh sẽ khập khiễng. Mặt khác,
học sinh thời nay có điều kiện học hành tốt hơn nên điểm cao cũng dễ hiểu.
Nhưng điểm trung bình môn Văn cả nước lên đến 7,23 điểm, cá biệt có địa phương
trên 8 điểm rõ ràng cần phải đặt ra những nghi vấn về cách học, cách chấm điểm,
cách ra đề?

2.
Ngữ văn là môn thi theo hình thức tự luận và có những đặc thù riêng. Chấm điểm Văn rất khó để rạch ròi theo kiểu phân năm rõ mười. Giữa đúng và sai, hay và dở
cũng có những khoảng cách, ranh giới “mềm”, là thách thức đối với người chấm
thi.

Một bài Văn hay có thể đúng với người này nhưng chưa chắc đã làm hài lòng
người khác. Một bài Văn “đúng” chưa chắc đã hay, tùy vào cảm nhận của mỗi
người. Nhưng nói như thế không có nghĩa là chấm bài thi Văn như “đẽo cày giữa
đường”, tất cả phải dựa trên những tiêu chí khoa học.

Bên cạnh những kiến thức
cơ bản, đầy đủ, trình bày mạch lạc, đúng trọng tâm, trọng điểm, học sinh cần
phải có những sáng tạo khi làm bài. Sáng tạo trong cách sử dụng ngôn ngữ,
phương pháp diễn đạt, các ý tưởng mới. Trên nền đáp áp có sẵn, người chấm còn
đỏi hỏi năng lực cảm thụ văn chương, tuyệt đối không được máy móc, áp đặt suy
nghĩ của mình đối với các quan điểm khác biệt được trình bày trong bài của thí
sinh.

Thậm chí sự khác biệt, cá tính sáng tạo trong bài làm cần phải được
khuyến khích để tìm ra những học sinh xuất sắc. Nếu không, nạn văn mẫu, tư duy
kiểu mẫu vẫn tiếp tục đeo đẳng trong nhà trường.

3.
Điểm thi môn Văn cao liệu có phản ánh đúng chất lượng dạy và học văn trong nhà
trường?

Câu hỏi này được đặt ra trong mấy năm trở lại đây, nhất là từ khi kết
quả thi tốt nghiệp THPT được dùng để xét tuyển đại học. Đây là vấn đề nghiêm
túc và cần phải có các nghiên cứu, đánh giá khách quan, xác đáng. Nhưng cũng vì
điểm cao đột biến như thế nên đã có thêm rất nhiều các câu hỏi khác tiếp tục
được đặt ra. Rằng điểm cao liệu có phải là cách để các trường phổ thông, các cơ
sở đào tạo đại học, xa hơn nữa là ngành giáo dục làm “thương hiệu”? Đó là kết
quả thật hay giá trị ảo?

Tại sao điểm đầu vào cao chót vót, sinh viên tốt
nghiệp loại khá, giỏi ngày càng nhiều nhưng năng lực thực sự khi làm việc lại
không được các nhà tuyển dụng, sử dụng lao động đánh giá cao? Liệu có hay không
căn bệnh thành tích không những không được điều trị tận gốc mà ngày càng nặng
thêm?

4.
Mấy năm gần đây, vấn đề học Văn, thi Văn đã được nhiều chuyên gia giáo dục, các
nhà văn, nhà nghiên cứu văn học bàn luận sôi nổi. Một số chuyên gia cho rằng,
việc ra đề chưa có tính phân loại cao hơn, việc chấm thi còn máy móc chấm theo
đáp án có sẵn, chưa có những câu hỏi theo kiểu mở toang chân trời tư duy cho
học sinh, sẵn sàng chấp nhận những cách làm bài không giống với đáp án nhưng
mới mẻ, sáng tạo.

Với
cách ra đề và chấm thi như hiện nay, học sinh trình bày đủ ý là có thể đạt điểm
giỏi mà không tính đến các yếu tố khác như văn phong, diễn đạt, sử dụng ngôn
ngữ… Học văn thực chất là học tiếng Việt.

Nhiều
người cũng lo lắng đặt ra câu hỏi, liệu trong tương lai môn Ngữ văn có chuyển
sang hình thức thi trắc nghiệm? Đến lúc đó, thay vì những bài nghị luận phát
huy năng lực tư duy, cảm thụ văn học, người ta sẽ đưa ra những con số khô khốc
về số lượng tác phẩm, tên tuổi, thân thế nhà văn để kiểm tra trí nhớ học sinh?
Những kiến thức mà thời nay AI và Google có thể làm thay một cách dễ dàng. Đến
lúc đó, điểm 9, điểm 10 môn Văn sẽ còn nhiều hơn nữa nhưng văn học rồi sẽ không
còn đường chân trời.