Để công nghiệp văn hóa là cực tăng trưởng

Thiếu đầu tư và quan tâm đúng mức

Phóng viên: Từ góc độ của một người nhiều năm làm công tác nghiên cứu về văn hóa, nhiều năm gắn bó với Thủ đô, ông có thể chia sẻ đánh giá của mình về những khó khăn, vướng mắc mà ngành công nghiệp văn hóa Hà Nội đang gặp phải?

PGS.TS, ĐBQH Bùi Hoài Sơn: Thủ đô của chúng ta đã có rất nhiều nỗ lực để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, và thực sự đã trở thành trung tâm lớn của công nghiệp văn hóa của cả nước, thậm chí trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là sự quan tâm của Đảng bộ và chính quyền Thành phố đã là tấm gương cho các địa phương khác trong cả nước noi theo.

PGS.TS, ĐBQH Bùi Hoài Sơn.

Thương hiệu thành phố sáng tạo trong mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO từ năm 2019, sự sôi động của các sự kiện sáng tạo, không gian sáng tạo và cả những đóng góp của lĩnh vực công nghiệp văn hóa đối với kinh tế Thủ đô tăng dần qua các năm thực sự là những ví dụ ấn tượng cho phát triển lĩnh vực quan trọng này.

Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là chúng ta có một bức tranh hoàn toàn tươi sáng. Nhìn vào những khó khăn, vướng mắc sẽ giúp chúng ta có cách đi đúng hướng và giải pháp phù hợp hơn. Xét ở khía cạnh đó, từ góc độ của một người nhiều năm làm công tác nghiên cứu văn hóa và gắn bó với Thủ đô, tôi nhận thấy ngành công nghiệp văn hóa của Hà Nội đang đối diện với không ít khó khăn và thách thức.

Một trong những vấn đề lớn nhất là hạ tầng cơ sở chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển bền vững. Dù sở hữu nhiều di tích lịch sử và tài nguyên văn hóa quý giá, hệ thống cơ sở hạ tầng hỗ trợ vẫn còn hạn chế. Nhiều di tích cần được tu bổ, tôn tạo để bảo đảm tính bền vững và thu hút du khách trong nước và quốc tế. Việc đầu tư vào cơ sở lưu trú, dịch vụ công cộng như nhà hàng, dịch vụ vệ sinh, và các phương tiện giao thông kết nối giữa các điểm di tích vẫn chưa được đồng bộ và đạt tiêu chuẩn quốc tế. Điều này ảnh hưởng lớn đến trải nghiệm của du khách và cản trở sự phát triển của ngành du lịch văn hóa.

Thứ hai, nguồn nhân lực trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa còn thiếu và chưa được đào tạo bài bản. Đội ngũ làm việc trong ngành này, từ hướng dẫn viên du lịch đến những người làm công tác quản lý di sản, đôi khi thiếu chuyên môn và kỹ năng cần thiết để đáp ứng các yêu cầu của thị trường văn hóa đang ngày càng quốc tế hóa. Sự phát triển của các ngành liên quan đến công nghệ sáng tạo trong công nghiệp văn hóa như phim ảnh, âm nhạc, và nghệ thuật biểu diễn cũng cần có sự đào tạo chuyên sâu hơn để cạnh tranh với các quốc gia khác trong khu vực.

Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ đối với công nghiệp văn hóa, dù đã có nhiều đổi mới, hiệu quả hơn trước, nhưng vẫn còn gặp một số hạn chế. Các cơ chế quản lý, khuyến khích đầu tư vào ngành công nghiệp này vẫn chưa thực sự linh hoạt và hiệu quả. Nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực văn hóa gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn và hỗ trợ từ chính quyền, gây cản trở cho các dự án và sáng kiến mới.

Cuối cùng, nhưng rất quan trọng là nhận thức xã hội về vai trò của công nghiệp văn hóa chưa được định hình rõ ràng. Nhiều người vẫn coi công nghiệp văn hóa là lĩnh vực mang tính phụ trợ, chưa thấy được tiềm năng của nó như một ngành kinh tế mũi nhọn. Điều này dẫn đến sự thiếu đầu tư và quan tâm đúng mức từ cả phía chính quyền lẫn doanh nghiệp tư nhân, khiến cho Hà Nội chưa tận dụng được hết tiềm năng văn hóa phong phú của mình để phát triển thành một ngành công nghiệp văn hóa mạnh mẽ.

Hướng đến việc xây dựng một hạ tầng văn hóa hiện đại

Phóng viên: Theo ông, những chính sách mới trong Luật Thủ đô (sửa đổi) có góp phần giải quyết được những khó khăn đó không, nhất là với các cơ chế để khuyến khích các nhà đầu tư và doanh nghiệp tham gia vào ngành công nghiệp văn hóa?

PGS.TS, ĐBQH Bùi Hoài Sơn: Luật Thủ đô (2024) chắc chắn sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết những khó khăn mà ngành công nghiệp văn hóa ở Hà Nội đang đối diện, đặc biệt là trong việc khuyến khích các nhà đầu tư và doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực này. Việc sửa đổi Luật đã đưa ra một số chính sách mới có tiềm năng tạo ra bước đột phá.

Hoa hậu du lịch thế giới tham quan làng gốm Bát Tràng, một trong những làng nghề nổi tiếng Hà Nội (Ảnh: CTV)

Trước tiên, các cơ chế khuyến khích hợp tác công – tư, ưu tiên đầu tư đã được thiết kế nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp, nhất là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực văn hóa. Chính sách ưu đãi về thuế, thủ tục hành chính được đơn giản hóa, và hỗ trợ tiếp cận đất đai, mặt bằng cho các dự án văn hóa sẽ giúp các nhà đầu tư giảm bớt rào cản khi tham gia vào ngành này, tạo động lực cho các doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực như bảo tồn di sản, phát triển các loại hình nghệ thuật sáng tạo, và đặc biệt là du lịch văn hóa – một lĩnh vực vốn dĩ có tiềm năng lớn nhưng chưa được khai thác hết.

Bên cạnh đó, Luật cũng hướng đến việc xây dựng một hạ tầng văn hóa hiện đại, với các cam kết từ chính quyền Thành phố trong việc đầu tư vào cơ sở vật chất. Việc nâng cấp các di tích lịch sử, bảo tàng, và trung tâm văn hóa để phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế không chỉ thu hút du khách mà còn tạo cơ hội cho các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ và sản phẩm liên quan đến văn hóa. Các dự án phát triển hạ tầng văn hóa sẽ được hỗ trợ thông qua các chính sách về tài chính, giúp giảm bớt gánh nặng đầu tư cho doanh nghiệp.

Một điểm nhấn khác trong Luật Thủ đô (2024) là hỗ trợ cho các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa. Các cơ chế tài chính, bao gồm việc tiếp cận nguồn vốn, quỹ đầu tư và các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa, sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp trẻ tham gia vào thị trường này. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Hà Nội có nhiều tài năng trẻ, nhưng họ thường gặp khó khăn trong việc phát triển dự án văn hóa do thiếu nguồn lực.

Ngoài ra, chính sách phát triển nguồn nhân lực cũng là một yếu tố quan trọng trong Luật Thủ đô (2024). Các chương trình thu hút nhân tài, đãi ngộ nghệ nhân, văn nghệ sĩ, hỗ trợ đào tạo nghề trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa sẽ giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Điều này không chỉ giúp tạo môi trường thuận lợi, cải thiện kỹ năng chuyên môn cho những người làm trong lĩnh vực này mà còn tạo ra lực lượng lao động đủ năng lực để đáp ứng yêu cầu quốc tế.

Tôi nghĩ, các chính sách mới trong Luật Thủ đô (2024) sẽ tạo ra môi trường thuận lợi hơn cho doanh nghiệp và nhà đầu tư, thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp văn hóa ở Hà Nội. Nếu được thực thi một cách hiệu quả, những cơ chế này sẽ giúp giảm bớt các khó khăn hiện tại, đồng thời tạo ra đòn bẩy phát triển bền vững cho ngành văn hóa trong tương lai.

Cơ sở hạ tầng văn hóa cần được cải thiện và mở rộng

Phóng viên: Theo ông, thành phố Hà Nội cần chuẩn bị những điều kiện gì để thi hành hiệu quả các chính sách văn hóa trong Luật Thủ đô (2024)? Với những cơ chế, chính sách mới của Luật, đại biểu có kỳ vọng ngành công nghiệp văn hóa của Hà Nội sẽ đạt được nhiều bước tiến quan trọng?

Dư địa chí cho phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô là rất lớn (Ảnh minh họa chiều Hồ Tây)

PGS.TS, ĐBQH Bùi Hoài Sơn: Tôi nghĩ, để thi hành hiệu quả các chính sách văn hóa trong Luật Thủ đô (2024), thành phố Hà Nội cần chuẩn bị một loạt điều kiện quan trọng nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của các cơ chế, chính sách mới này.

Trước tiên, cơ sở hạ tầng văn hóa cần được cải thiện và mở rộng. Điều này không chỉ bao gồm việc nâng cấp các di tích lịch sử, bảo tàng, trung tâm văn hóa, mà còn phải xây dựng các công trình mới đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Hạ tầng cơ sở hiện đại là yếu tố then chốt để hỗ trợ các hoạt động văn hóa, nghệ thuật và du lịch, cũng như tạo không gian cho các ngành công nghiệp sáng tạo khác phát triển.

Ngoài ra, việc cải thiện cơ sở vật chất phục vụ du lịch, như khách sạn, nhà hàng, hệ thống giao thông kết nối các điểm đến văn hóa, cũng rất quan trọng để nâng cao trải nghiệm của du khách.

Luật Thủ đô 2024 cũng quy định thành phố Hà Nội được thành lập khu phát triển thương mại và văn hóa trên cơ sở các khu phố, tuyến phố, làng nghề, điểm dân cư nông thôn hiện hữu để huy động nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển các hoạt động dịch vụ, thương mại, văn hóa tại khu vực có lợi thế về vị trí thương mại, không gian văn hóa, trên cơ sở bảo đảm các tiêu chuẩn, điều kiện về văn hóa kinh doanh, an ninh, trật tự, bảo vệ môi trường cao hơn so với quy định chung để thu hút, phát triển du lịch, phát huy giá trị văn hóa, thúc đẩy các hoạt động thương mại trên địa bàn, cải thiện điều kiện sống của người dân, bảo tồn các ngành, nghề truyền thống.

Thứ hai, đào tạo nguồn nhân lực là yếu tố không thể thiếu. Hà Nội cần đẩy mạnh các chương trình đào tạo và nâng cao tay nghề cho đội ngũ làm việc trong các ngành công nghiệp văn hóa. Điều này bao gồm việc đào tạo hướng dẫn viên du lịch, nghệ sĩ, nhà quản lý văn hóa, và các chuyên gia sáng tạo, đặc biệt là trong bối cảnh công nghệ số đang thay đổi cách tiếp cận văn hóa và nghệ thuật.

Các trường đại học, học viện và cơ sở đào tạo cần hợp tác với các tổ chức quốc tế để đem lại những chương trình giáo dục chất lượng cao, giúp người lao động có kỹ năng cần thiết để cạnh tranh trong thị trường quốc tế.

Chính sách khuyến khích đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp cũng cần được triển khai mạnh mẽ. Hà Nội cần xây dựng cơ chế tài chính rõ ràng, minh bạch và khả thi để thu hút đầu tư tư nhân vào các dự án văn hóa. Việc hợp tác công – tư có thể là mô hình lý tưởng để huy động nguồn lực xã hội, giảm bớt gánh nặng đầu tư từ ngân sách nhà nước và mở ra nhiều cơ hội sáng tạo mới trong lĩnh vực văn hóa. Các ưu đãi về thuế, hỗ trợ vốn và thủ tục pháp lý đơn giản hóa sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp văn hóa và sáng tạo phát triển mạnh mẽ.

Ngoài ra, quản lý nhà nước về văn hóa cũng cần được cải thiện, đặc biệt là trong việc thực thi các chính sách. Đây là lĩnh vực không chỉ của riêng ngành văn hóa. Vì thế, Thành phố Hà Nội cần thiết lập các cơ chế giám sát và đánh giá rõ ràng để đảm bảo rằng các chính sách văn hóa được thực hiện đúng mục tiêu. Các đơn vị quản lý văn hóa, từ cấp thành phố đến các quận, huyện, cần phối hợp chặt chẽ và đồng bộ để tránh tình trạng chồng chéo, lãng phí nguồn lực. Cơ chế phối hợp liên ngành cũng cần được nâng cao để giải quyết các vấn đề liên quan đến quản lý di sản, bảo tồn và phát triển văn hóa.

Với những cơ chế và chính sách mới của Luật Thủ đô (2024), tôi kỳ vọng ngành công nghiệp văn hóa của Hà Nội sẽ có những bước tiến quan trọng. Trước hết, nếu hạ tầng văn hóa và dịch vụ du lịch được đầu tư đúng mức, Hà Nội sẽ có cơ hội trở thành một điểm đến văn hóa lớn không chỉ của Việt Nam mà còn của khu vực. Thành phố có thể tận dụng các di sản văn hóa, lịch sử lâu đời để phát triển các ngành du lịch văn hóa, đồng thời thúc đẩy các ngành công nghiệp sáng tạo như điện ảnh, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn.

Ngoài ra, sự tăng cường của các chính sách khuyến khích doanh nghiệp sẽ tạo ra một hệ sinh thái văn hóa năng động, nơi các dự án sáng tạo, nghệ thuật và công nghệ có thể phát triển song song, giúp Hà Nội không chỉ bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống mà còn thúc đẩy sáng tạo và đổi mới trong ngành công nghiệp văn hóa hiện đại.

Như vậy, nếu được thực hiện đúng cách và đồng bộ, tôi tin rằng các chính sách văn hóa mới trong Luật Thủ đô (sửa đổi) sẽ giúp ngành công nghiệp văn hóa của Hà Nội phát triển mạnh mẽ, đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế và văn hóa của Thủ đô trong tương lai, biến Hà Nội thực sự là ngọn hải đăng dẫn dắt sự phát triển văn hóa của đất nước.

Phóng viên: Xin chân thành cảm ơn ông!

Hải Lý (thực hiện)