Đánh thuế cao người có nhiều nhà, đất

Trung ương vừa ban hành Nghị quyết số 18 về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao. Đây là một trong những văn bản quan trọng cụ thể hóa việc thực hiện đường lối chính trị đã được Đại hội Đảng khóa XIII quyết định.

Nghị quyết 18 có tầm quan trọng đặc biệt vì đối tượng là đất đai, yếu tố không thể thiếu trong đầu tư phát triển và đời sống người dân; đồng thời những thửa đất là những mảnh ghép tạo nên đất nước, tạo nên hành tinh trái đất – ngôi nhà chung của loài người.

Nghị quyết này đã đặt ra nhiệm vụ kết nối tốt giữa thị trường để phát triển kinh tế và đảm bảo bền vững về xã hội và môi trường. Để làm tất cả những việc này phải cần tới các chính sách thu hút đóng góp của tổ chức kinh tế, hộ gia đình cá nhân. Thế giới đã chứng minh rằng thuế sử dụng đất và sở hữu các tài sản gắn liền là cách đóng góp hợp lý, hiệu quả và bền vững nhất. Trong hệ quy chiếu của ta, ai sử dụng nhiều đất phải đóng góp nhiều là thể hiện phù hợp nhất với chế độ sở hữu toàn dân về đất đai.

Kể từ năm 2002, cứ mỗi lần xây dựng Luật Đất đai (sửa đổi), Trung ương lại ban hành một Nghị quyết mang tính dẫn đường với những chính sách đất đai cần đổi mới. Nghị quyết cũng là văn bản cơ sở để xây dựng hệ thống pháp luật đất đai.

Ngày 12/3/2003, hội nghị Trung ương 7 (khóa IX) đã ban hành Nghị quyết 26 về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nghị quyết này không có yêu cần đổi mới thuế nhà đất mà chỉ tập trung vào đổi mới thuế chuyển quyền bất động sản, chuyển sang thuế thu nhập từ chuyển quyền bất động sản.

TP Hà Nội nhìn từ trên cao (Ảnh minh họa: Hữu Nghị)

Ngày 31/10/2012, Hội nghị Trung ương 6 (khóa XI) ban hành Nghị quyết 19 về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới. Nghị quyết này đã đưa ra chủ trương ban hành thuế bất động sản với các nội dung: (1) Thuế là công cụ điều tiết thị trường bất động sản và là nguồn thu ngân sách ổn định; (2) sắc thuế bất động sản đánh cả vào đất, nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất; (3) thu thuế lũy tiến đối với các dự án để đất hoang, không hoặc chậm đưa đất vào sử dụng; (4) người có nhiều nhà đất, bỏ hoang đất, chậm đưa đất vào sử dụng chịu mức thuế cao hơn.

Chúng ta biết rằng, Luật thuế sử dụng đất nông nghiệp được ban hành từ 1994, nhưng Quốc hội đã cho miễn gần như hoàn toàn cho đến 2025. Luật thuế sử dụng đất phi nông nghiệp ban hành từ 2010 với mức thuế rất thấp (thuế suất cơ bản là 0,03%, so với thông lệ ở các nước công nghiệp hóa là 1% – 1,5%). Việt Nam cũng chưa đánh thuế vào nhà ở và các tài sản khác gắn liền với đất.

Theo tôi, thuế bất động sản thấp là nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng đầu cơ nhà đất, tích trữ tiền tiết kiệm vào nhà đất. Từ đây, các cơn sốt giá bất động sản hình thành, tích tụ bong bóng, tạo giá ảo làm giá nhà đất ngày càng cao. Nhiều năm nay, nhà đất tại đô thị lớn ở Việt Nam thuộc nhóm cao nhất thế giới. Có 4 hệ lụy chính sẽ xảy ra: Một là giá đất cao thì giá hàng hóa sản xuất ra sẽ cao, làm giảm năng lực cạnh tranh quốc gia, không thu hút được đầu tư; hai là lạm phát cao khi giá trị ảo của bất động sản tăng mạnh; ba là không thể giải quyết được nhà ở giá phù hợp cho dân; bốn là không thể tự điều chỉnh phân bổ dân cư, làm cho các đô thị vượt ngưỡng hạ tầng. Nhìn vào 4 hệ lụy này, có thể thấy việc xây dựng và ban hành luật thuế bất động sản phù hợp là tất yếu.

Nói đến sự phù hợp có nghĩa là cần nghiên cứu áp thuế thấp cho nhóm này, nhưng lại áp thuế cao cho nhóm khác. Tâm lý chung của dân hay nhà đầu tư cứ nghĩ là tăng thuế đồng loạt. Theo lẽ thường, người ta không áp thuế quá trình đầu tư mà chỉ áp thuế quá trình sử dụng đất và sở hữu tài sản, có như vậy mới khuyến khích đầu tư.        

Vào năm 2008, Liên minh châu Âu đã giúp Việt Nam xây dựng luật thuế bất động sản nhưng cũng bị để lại. Từ đó tới nay, cơ quan tham mưu đã có nhiều nghiên cứu cơ sở khoa học, thông lệ quốc tế và 5 lần đề xuất các phương án về ban hành thuế tài sản, khi thì nâng tỷ suất thuế, khi thì đánh thuế cao vào người có nhiều nhà đất, khi thì đánh thuế cao từ ngôi nhà thứ 2 trở đi…

Mỗi lần kiến nghị được đưa ra lại làm công luận ồn ào, báo chí nhiều việc, nhưng rồi lại im ắng với các giải thích khác nhau. Lý do chắc là nhiều, trong đó về trực giác có thể thấy các đại gia bất động sản có nhiều nhà đất tạo được áp lực khá mạnh.

Như trên đã nói, Nghị quyết 18 vừa ban hành cũng đã đưa ra những đổi mới về công cụ thuế bất động sản với các nội dung chủ yếu bao gồm: (1) rà soát và xây dựng chính sách, pháp luật về thuế sử dụng đất theo thông lệ quốc tế, phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam và tạo lộ trình hợp lý; (2) quy định mức thuế cao hơn đối với người sử dụng nhiều diện tích đất, nhiều nhà ở, đầu cơ đất, chậm sử dụng đất, bỏ đất hoang; (3) ưu đãi thuế đối với lĩnh vực, địa bàn ưu đãi đầu tư, hộ nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, người có công với cách mạng và người dân tại các địa phương thực hiện nhiệm vụ an ninh lương thực quốc gia, bảo vệ rừng tự nhiên.

Chính sách thuế bất động sản đã rõ hơn trước đó, có thuế cao đối với những nhóm này, nhưng thuế lại thấp đối với những nhóm khác. Ban hành Luật thuế bất động sản là nhiệm vụ quan trọng được đặt ra. Vấn đề còn lại là thống nhất ý chí trong bộ máy Nhà nước để thực hiện Nghị quyết 18, và chuẩn bị hạ tầng quản lý đủ điều kiện để áp dụng được sắc thuế này.

Chúng ta cần nâng cấp hệ thống quản lý để thu đúng, thu đủ thuế và xây dựng hệ thống hành chính số kết nối mạng trong quản lý đất đai, quản lý thuế. Việc cần làm nữa là có cơ chế công khai tài sản bất động sản, giải trình nguồn gốc và xử lý khi nguồn gốc không minh bạch. Những yếu tố này cũng đã được đề cập trong Nghị quyết 18. Cuối cùng, Nghị quyết này cũng yêu cầu xây dựng Luật Đất đai (sửa đổi) vào năm 2023 và sửa đổi, bổ sung đồng bộ các luật có liên quan. Mong rằng các mục tiêu của Nghị quyết sẽ được thực hiện tốt. Thị trường bất động sản, trong đó có thị trường quyền sử dụng đất, trở thành kênh phân bổ đất đai hợp lý, công bằng, hiệu quả.