Chuyên gia đưa ra những giải pháp phòng tránh rủi ro khi mua hàng qua kênh thương mại điện tử

Theo nghiên cứu của công ty nghiên cứu dữ liệu Metric, Việt Nam đang trở thành thị trường thương mại điện tử lớn thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á, chỉ đứng sau Indonesia. So với thực trạng thương mại điện tử thế giới, Việt Nam có mức tăng trưởng khá mạnh. Shopee, Lazada, Tiki và Sendo là 4 sàn thương mại điện tử có thị phần lớn nhất tại Việt Nam. Trong giai đoạn dịch bệnh Covid-19 bùng phát, thương mại điện tử là kênh duy nhất để khách hàng tiếp cận tới một số hàng hóa và dịch vụ.

Hoạt động thương mại điện tử đã và đang được chứng minh là một loại hình kinh doanh quan trọng, chi phối nhiều hoạt động kinh tế – xã hội, có ảnh hưởng lớn và làm thay đổi nhiều mặt của đời sống. Đây là xu thế tất yếu của thời đại công nghệ, nhưng cũng là thách thức lớn cho công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trên môi trường mạng xã hội…Do vậy, phòng tránh rủi ro đối với người mua hàng trong các giao dịch thương mại điện tử tại thị trường Việt Nam là vấn đề đặc biệt được quan tâm hiện nay để người tiêu dùng tin tưởng và tiếp tục sử dụng mạnh mẽ hình thức giao dịch này.

Dễ mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng

Nguyên nhân là bởi khách hàng không thể xác định được chính xác nguồn gốc sản phẩm, việc mua hàng tất cả đều dựa trên niềm tin vào lời quảng cáo về xuất xứ sản phẩm. Trong nhiều trường hợp, người tiêu dùng sẽ gặp phải hàng không đúng quảng cáo, hàng giả… do cơ sở bán hàng không uy tín, thường sử dụng các hình ảnh hàng thật, hàng chính hãng để quảng cáo, chào bán với giá rẻ hơn rất nhiều so với các cửa hàng, địa chỉ bán hàng chính hãng nhằm lôi kéo người tiêu dùng có nhu cầu mua sắm, sử dụng hàng hiệu nhưng với giá rẻ. Điển hình là các mặt hàng đồng hồ, kính mắt, quần áo, giày dép…Để qua mắt người tiêu dùng, các đối tượng thường sử dụng một địa chỉ không liên quan, địa chỉ không có thật hoặc giả mạo địa chỉ để giao dịch, nhưng tập kết, tàng trữ hàng hóa tại nhiều địa điểm khác nhau hoặc kết hợp vừa làm nơi giao dịch vừa làm nơi ở, cất giấu hàng hóa.

 Mua bán trên thương mại điện tử tiềm ẩn nhiều rủi ro đòi hỏi người tiêu dùng phải thận trọng. Ảnh minh họa

Khó định danh cả người mua và người bán

Theo bà Phạm Quế Anh – chuyên gia Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ, thách thức đặt ra đối với người tiêu dùng khi thương mại điện tử, thương mại xuyên biên giới trở nên thông dụng là gặp rủi ro khó định danh cả người mua lẫn người bán, khó xác định quy định liên quan hay quốc gia, cơ quan có quyền tài phán; quyển riêng tư và an ninh mạng.

Gặp sản phẩm không đúng ý thích, sai kích thước, hư hỏng

Khách hàng mua sắm trực tuyến qua phương tiện điện tử, không nhìn trực tiếp sản phẩm. Do đó, có thể gặp sản phẩm không đúng ý thích, sai kích thước so với hình ảnh quảng cáo, sai mẫu mã, sai màu…Thương mại điện tử gắn liền với dịch vụ chuyển phát nhằm tiết kiệm thời gian cho khách hàng trong việc mua sắm. Tuy nhiên, rất nhiều người tiêu dùng khiếu nại về việc nhận hàng chậm, hàng bị vỡ, hỏng, mất hàng… do khách hàng hầu hết chỉ được mở xem hàng sau khi đã thanh toán.

Thông tin khách hàng không được bảo đảm

Giảng viên Phan Thị Hời – Khoa Quản trị Kinh tế quốc tế, Trường Đại học Lạc Hồng cho rằng, khi tham gia thị trường thương mại điện tử, người tiêu dùng có thể gặp phải những rủi ro về tài chính, rủi ro bị đánh cắp thông tin vì việc sử dụng các thiết bị điện tử có kết nối internet để tham gia mua sắm trực tuyến. Tiềm ẩn rủi ro bị mất thông tin nếu các thiết bị điện tử bị xâm hại. Rủi ro không nhận được hàng và chính sách đổi trả…sẽ gây bất lợi và thiệt hại cho người tiêu dùng cả về vật chất, thời gian lẫn tinh thần.

Thực tế thời gian qua, Công ty cổ phần An ninh mạng Việt Nam đã nhận được nhiều yêu cầu hỗ trợ từ các tổ chức kinh doanh thương mại điện tử. Yêu cầu hỗ trợ phổ biến nhất là hạn chế tấn công DOS/DDOS, loại hình tấn công này không làm mất dữ liệu người dùng, nhưng khiến cho công việc kinh doanh bị thiệt hại do ngưng trệ hệ thống và không thể phục vụ khách hàng. Các công ty cung cấp dịch vụ trực tuyến 24/7 thường gặp tấn công này như: bán vé trực tuyến, đặt chỗ khách sạn… Hơn nữa, kẻ xấu có thể đánh cắp dữ liệu khách hàng để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản…

Theo khảo sát của Hiệp hội Thương mại điện tử về hiện trạng an toàn thông tin trong thương mại điện tử ở Việt Nam, có 17% website trong khảo sát mắc rủi ro nghiêm trọng, tức là dữ liệu của khách hàng có thể bị xem trái phép bởi người dùng khác. Khách hàng khi sử dụng dịch vụ thương mại điện tử tại các website này có khả năng mất thông tin cá nhân của mình như: tên, email, mật khẩu (dạng mã hóa) hoặc thông tin ngân hàng.

Các website thương mại điện tử bán lẻ thường có số lượng lớn khách hàng, nên các dữ liệu này là tài sản quý giá đối với kẻ xấu. Những thông tin này có thể được dùng để xâm nhập trái phép tài sản của khách hàng.

Cũng theo khảo sát của Hiệp hội Thương mại điện tử, 33% hệ thống website thương mại điện tử gặp lỗi nghiêm trọng. Đây là tỷ lệ lớn, tương ứng với hàng ngàn người tiêu dùng đang gặp rủi ro đối với dữ liệu của họ.

Cách đề phòng rủi ro

Để phòng ngừa rủi ro đối với người mua hàng trong giao dịch thương mại điện tử, các chuyên gia cho rằng, về phía cơ quan quản lý nhà nước, cần có chiến lược đầu tư kịp thời, đúng đắn vào việc phát triển cơ sở hạ tầng, nâng cấp mạng internet. Bên cạnh đó, cần có chế tài, quy định chặt chẽ trong kinh doanh thương mại điện tử nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan như: doanh nghiệp, đối tác, khách hàng… Đẩy mạnh việc kiểm soát các giao dịch thương mại điện tử trên cơ sở hành lang pháp lý đầy đủ và công nghệ hiện đại. Ngoài ra, để bảo đảm quyền lợi của khách hàng, đối với tình trạng tin nhắn rác, các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông phải có trách nhiệm thực hiện các giải pháp kỹ thuật nhằm ngăn chặn và chấm dứt hành vi vi phạm này.

Cần có quy định về trách nhiệm của người bán trong việc tạo điều kiện cho người tiêu dùng truy cập, tải, lưu giữ và in hóa đơn, chứng từ, tài liệu liên quan đến giao dịch. Để đáp ứng quy định này, các website bán hàng qua mạng cần tích hợp các giải pháp kỹ thuật nhằm đảm bảo khả năng truy cập, sao lưu chứng từ của người tiêu dùng…

Về phạm vi doanh nghiệp, khi phát triển sản phẩm cần chú ý đến thiết kế luồng kinh doanh hợp lý, kiểm soát chặt chẽ truy xuất dữ liệu theo nguyên tắc “khách hàng truy cập thông tin với quyền hạn phù hợp định trước”. Tiếp đó, kiểm soát chặt chẽ và áp dụng các kiểm tra an toàn thông tin ngay từ khi phát triển ứng dụng và sau khi đưa vào cung cấp. Cần định kỳ tiến hành rà soát và đánh giá lại mức độ an toàn của các hệ thống của mình.

Về phía người tiêu dùng, phải thực sự là “người tiêu dùng thông minh”, hiểu rõ luật pháp để tự bảo vệ mình. Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã quy định rất rõ những điều khoản nhằm đảm bảo lợi ích của người tiêu dùng khi tiến hành các giao dịch thương mại điện tử. Chẳng hạn, các doanh nghiệp và cá nhân khi giao kết hợp đồng từ xa phải cung cấp cho khách hàng những thông tin cơ bản gồm: tên của tổ chức, cá nhân kinh doanh; số điện thoại liên lạc; trụ sở, địa chỉ cơ sở chịu trách nhiệm về đề nghị giao kết hợp đồng (nếu có); chất lượng hàng hóa, dịch vụ; chi phí giao hàng (nếu có); phương thức thanh toán (chuyển khoản hay tiền mặt khi nhận hàng); phương thức giao hàng; thời hạn giao hàng (bao lâu kể từ khi hai bên đạt được thỏa thuận mua bán); cung ứng dịch vụ.

Khi mua nhầm hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng người tiêu dùng nên giữ nguyên hiện trạng hàng hóa và các chứng cứ liên quan để có thể liên hệ người đã bán và yêu cầu đổi hàng hoặc hoàn trả tiền hoặc bồi thường. Đồng thời thông báo cho cơ quan quản lý thị trường hoặc cơ quan bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nơi gần nhất để yêu cầu xử lý.

Cuối cùng, cần luôn cập nhật các quy định pháp lý liên quan đến mua sắm trực tuyến. Để đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng, Bộ Công thương và các cơ quan liên quan luôn đưa ra những khuyến cáo và ban hành các văn bản pháp lý mới liên quan đến hoạt động thương mại điện tử và mua sắm trực tuyến… để có thể tự bảo vệ mình trước những rủi ro khi mua sắm trực tuyến.

An Dương (T/h)