“Chữa lành” một khái niệm mơ hồ và sự liên quan của nó đến thiết kế kiến trúc

Gần đây, khái niệm “chữa lành” (healing) được sử dụng rất nhiều, đặc biệt là bởi thế hệ trẻ sinh sau năm 2000. Thuật ngữ này không chỉ được nhắc đến trong các lĩnh vực liên quan đến y tế và tâm lý mà còn mở rộng ra nhiều ngành nghề và hoạt động khác trong xã hội, bao gồm cả thiết kế kiến trúc.

Nhưng bản chất của khái niệm “chữa lành” là gì? Và nó có liên quan như thế nào đến kiến trúc? Bài viết này mong muốn cung cấp một góc nhìn cụ thể hơn và đầy đủ hơn, dựa trên các căn cứ khoa học, dưới góc nhìn của kiến trúc sư để làm rõ những vấn đề nêu trên.

Mơ hồ về Khái Niệm “Chữa Lành”

Gần đây, giới trẻ thường sử dụng khái niệm “chữa lành” để nói về quá trình hồi phục và cải thiện không chỉ về mặt thể chất mà còn về tinh thần và cảm xúc. Sự lạm dụng khái niệm này thường ám chỉ một số điều sau:

1. Nhấn mạnh vào sức khỏe tinh thần: Khái niệm “chữa lành” đang được mở rộng để bao gồm việc chăm sóc và hồi phục sức khỏe tinh thần. Giới trẻ nhận ra rằng việc duy trì sức khỏe tâm lý và cảm xúc cũng quan trọng như sức khỏe thể chất.

2. Tìm kiếm sự cân bằng và bình yên: Trong cuộc sống hiện đại đầy áp lực và căng thẳng, nhiều người trẻ đang tìm kiếm những phương pháp để giảm căng thẳng và đạt được sự bình yên nội tâm. Điều này bao gồm việc thực hành thiền định, yoga, và các hoạt động tự chăm sóc bản thân.

3. Chữa lành từ những trải nghiệm đau buồn: Giới trẻ sử dụng khái niệm “chữa lành” để diễn tả quá trình hồi phục sau những trải nghiệm tiêu cực hoặc đau buồn như mất mát, chia tay, hoặc những sự kiện gây tổn thương tâm lý khác. Họ tìm kiếm cách để vượt qua và học hỏi từ những trải nghiệm này.

4. Khuyến khích sự phát triển cá nhân: Nhiều người trẻ coi “chữa lành” như một phần của hành trình phát triển cá nhân. Họ muốn hiểu rõ bản thân hơn, khắc phục những thói quen xấu và xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn.

5. Sự phổ biến của các xu hướng tự chăm sóc: Các xu hướng về sức khỏe và tự chăm sóc bản thân đang trở nên rất phổ biến trên mạng xã hội. Những bài viết, video và nội dung truyền thông xã hội thường xuyên đề cập đến các kỹ thuật và phương pháp để “chữa lành” và cải thiện chất lượng cuộc sống.

6. Phản ứng với những biến động xã hội: Những biến động xã hội, như đại dịch COVID-19, thay đổi kinh tế, và các vấn đề môi trường, đã thúc đẩy nhiều người trẻ tìm kiếm cách để đối phó và hồi phục sau những ảnh hưởng tiêu cực.

Mặc dù việc nhấn mạnh vào “chữa lành” có thể có nhiều lợi ích, bao gồm việc nâng cao nhận thức về sức khỏe tinh thần và sự quan tâm đến bản thân, sự lạm dụng khái niệm này cũng có thể dẫn đến việc hiểu sai hoặc đơn giản hóa quá trình hồi phục phức tạp. Điều quan trọng là duy trì một cái nhìn cân bằng và thực tế về việc “chữa lành”, nhận ra rằng nó không phải là một giải pháp nhanh chóng mà là một quá trình dài hạn và đa chiều. Vậy chúng ta thử tìm hiểu gốc dễ của khái niệm này để có cái nhìn khách quan hơn?

Bản Chất của Khái Niệm “Chữa Lành”

“Chữa lành” thường được hiểu theo nghĩa đen là quá trình phục hồi sức khỏe sau bệnh tật hoặc tổn thương. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hiện đại, khái niệm này đã được mở rộng ra để bao hàm cả sức khỏe tinh thần và cảm xúc. Điều này bao gồm việc tạo ra một môi trường sống và làm việc giúp giảm căng thẳng, tăng cường cảm giác thoải mái và cải thiện chất lượng cuộc sống tổng thể. Theo từ điển Hán Việt, “chữa lành” được thể hiện qua các từ Hán Việt như sau:

• “Chữa”(治): có nghĩa là điều trị, làm cho khỏi bệnh.
• “Lành” (癒): có nghĩa là hồi phục, khỏi bệnh. Ghép lại, “chữa lành” (治癒) nghĩa là quá trình điều trị để hồi phục, làm cho khỏi bệnh. Cụ thể hơn, trong từ điển Hán Việt, các từ có liên quan thường được sử dụng như sau:
• “ 治癒 ”: Trị liệu, chữa trị và hồi phục, khỏi bệnh.
• “ 療癒 ”: Liệu dưỡng, có nghĩa là điều trị và làm lành, chữa trị bằng cách chăm sóc và điều dưỡng.

Trong các từ điển hiện đại, “chữa lành” thường được định nghĩa theo nghĩa rộng hơn, không chỉ dừng lại ở việc điều trị bệnh tật về mặt thể chất mà còn bao gồm cả việc hồi phục về mặt tâm lý và tinh thần. Ví dụ:

• “Oxford English Dictionary”: “To make or become sound or healthy again.” (Làm cho hoặc trở nên lành lặn hoặc khỏe mạnh trở lại.)
• “Merriam-Webster Dictionary”: “To make free from injury or disease: to make sound or whole.” (Làm cho không bị thương hoặc bệnh: làm cho lành lặn hoặc toàn vẹn.)

Như vậy, dù là theo nghĩa hẹp trong các từ điển truyền thống hay theo nghĩa rộng trong các từ điển hiện đại, “chữa lành” đều ám chỉ quá trình làm cho khỏi bệnh, hồi phục về thể chất, tâm lý và tinh thần.

Sự Liên Quan của “Chữa Lành” Đến Thiết Kế Kiến Trúc.

Kiến trúc không chỉ là việc xây dựng các công trình an toàn và tiện nghi, mà còn là tạo ra các không gian sống giúp cải thiện sức khỏe và tinh thần của con người. Kiến trúc cần tập trung vào hai yếu tố cốt lõi là an toàn và tiện nghi. Để tránh lan man khi thảo luận về mối quan hệ giữa “chữa lành” và kiến trúc, chúng ta có thể nhấn mạnh rằng khái niệm “chữa lành” trong kiến trúc thực ra là một phần mở rộng tự nhiên của các nguyên tắc này.

Để hiểu rõ hơn có thể nói thiết kế kiến trúc cần thoả mãn những vấn đề sau :

An toàn : – “Thiết kế đảm bảo an toàn”: Bao gồm việc sử dụng các vật liệu chịu lửa, thiết kế hệ thống thoát hiểm, và các yếu tố kiến trúc chống thiên tai. Tuân thủ các quy chuẩn và tiêu chuẩn xây dựng để đảm bảo sự an toàn cho người sử dụng.

Tiện nghi : – “Ergonomics và Accessibility (Tiện dụng và tiếp cận)”: Thiết kế không gian sao cho tiện lợi và dễ tiếp cận cho mọi người, bao gồm cả người khuyết tật. – “Ánh sáng và thông gió”: Tối ưu hóa ánh sáng tự nhiên và thông gió để tạo ra môi trường sống dễ chịu.

Có thể hiểu “Chữa lành” trong kiến trúc như một phần của tiện nghi:

Khái niệm “chữa lành” không phải là điều gì xa lạ hoặc tách rời khỏi kiến trúc mà thực sự nằm trong những nguyên tắc cơ bản về tiện nghi. Dưới đây là những ví dụ cụ thể hơn về cách các yếu tố kiến trúc truyền thống đáp ứng mục tiêu “chữa lành”:

• “Ánh sáng tự nhiên”: Ánh sáng tự nhiên không chỉ làm tăng cường sự tiện nghi mà còn có tác dụng tích cực đến sức khỏe tâm lý của con người, giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng.
• “Không gian xanh”: Việc tích hợp không gian xanh và thiên nhiên vào các thiết kế kiến trúc không chỉ tạo ra một môi trường sống tiện nghi mà còn hỗ trợ quá trình phục hồi và cải thiện sức khỏe tinh thần.

• “Chất lượng không khí”: Thông gió tốt và sử dụng các vật liệu an toàn giúp duy trì chất lượng không khí trong lành, giảm nguy cơ mắc bệnh và cải thiện sức khỏe tổng thể.
• “Tiếng ồn và âm thanh”: Kiểm soát tiếng ồn và tạo ra các không gian yên tĩnh giúp tăng cường sự tập trung và thư giãn, điều này có thể xem là một phần của quá trình “chữa lành” tâm lý. Việc áp dụng các nguyên tắc “chữa lành” trong kiến trúc thực chất là một sự tiếp nối tự nhiên của việc đảm bảo an toàn và tiện nghi.

Thay vì coi đây là một khái niệm mới hoặc độc lập, chúng ta có thể hiểu rằng “chữa lành” là một cách để nhấn mạnh và mở rộng các yếu tố tiện nghi trong kiến trúc, đảm bảo rằng môi trường sống không chỉ an toàn mà còn hỗ trợ tối đa cho sức khỏe và hạnh phúc của con người.

Để trả lời một cách khoa học và có căn cứ về mối liên quan giữa kiến trúc và chữa lành, đồng thời đề xuất các giải pháp cụ thể để đạt được điều này, chúng ta cần xem xét các nghiên cứu đã được công nhận và các thực tiễn tốt trong ngành kiến trúc. Dưới đây là một cách tiếp cận có căn cứ hơn:

“Nghiên cứu về mối liên hệ giữa kiến trúc và sức khỏe”

Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng môi trường xây dựng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất và tinh thần của con người. Một số khía cạnh quan trọng bao gồm:

• “Ánh sáng tự nhiên”: Nghiên cứu của Kuller và Wetterberg (1993) cho thấy ánh sáng tự nhiên giúp cải thiện tâm trạng và năng suất làm việc, đồng thời điều chỉnh nhịp sinh học.
• “Không gian xanh”: Nghiên cứu của Ulrich (1984) cho thấy rằng tiếp xúc với thiên nhiên có thể giảm căng thẳng và tăng tốc độ hồi phục sau phẫu thuật.
• “Thiết kế thân thiện với người khuyết tật”: Nghiên cứu của Steinfeld và Maisel (2012) về thiết kế toàn diện cho thấy rằng các công trình dễ tiếp cận giúp cải thiện chất lượng cuộc sống cho người khuyết tật.

Để thực sự hiểu và áp dụng mối quan hệ giữa kiến trúc và “chữa lành”, cần có sự kết hợp giữa lý thuyết khoa học và các giải pháp thiết kế cụ thể, dựa trên các nghiên cứu đã được chứng minh. Những giải pháp này không chỉ giúp tạo ra môi trường sống an toàn và tiện nghi, mà còn hỗ trợ sức khỏe tinh thần và thể chất của con người một cách toàn diện.

Trong bối cảnh hiện tại của Hà Nội, việc tập trung vào các vấn đề cấp bách như an toàn phòng cháy chữa cháy và nâng cấp cơ sở hạ tầng là điều cần thiết và cấp bách. Tuy nhiên, khái niệm “chữa lành” trong kiến trúc không hoàn toàn không liên quan, mà có thể hiểu là một phần của mục tiêu dài hạn để cải thiện chất lượng cuộc sống tổng thể sau khi các vấn đề cơ bản và cấp bách được giải quyết.

Một vài lạm bàn về giải pháp cụ thể để đạt được an toàn và tiện nghi trong kiến trúc:

Ánh sáng tự nhiên

• “Thiết kế cửa sổ lớn và giếng trời”: Tăng cường sự xâm nhập của ánh sáng tự nhiên vào các không gian sống.
• “Sử dụng vật liệu phản quang”: Sử dụng vật liệu có khả năng phản chiếu ánh sáng để tối ưu hóa việc sử dụng ánh sáng tự nhiên.

Thông gió và chất lượng không khí

• “Hệ thống thông gió tự nhiên và cơ học”: Thiết kế hệ thống thông gió lai (kết hợp tự nhiên và cơ học) để đảm bảo lưu thông không khí tốt nhất.
• “Sử dụng cây xanh trong nhà”: Cây xanh có khả năng lọc không khí, giảm nồng độ CO2 và các chất gây ô nhiễm.

Không gian xanh

• “Thiết kế cảnh quan”: Bao gồm sân vườn, công viên nhỏ, và mảng xanh trên mái và tường.
• “Hệ thống tưới tiêu thông minh”: Sử dụng hệ thống tưới tiêu tự động và thu thập nước mưa để duy trì không gian xanh mà không lãng phí tài nguyên nước.

Thiết kế thân thiện với người khuyết tật

• Đảm bảo rằng các lối đi và cửa ra vào đủ rộng cho xe lăn và các thiết bị hỗ trợ di chuyển khác.
• “Bề mặt không trơn trượt”: Sử dụng vật liệu không trơn trượt để đảm bảo an toàn cho người đi lại.

Công nghệ xây dựng hiện đại

• “Hệ thống quản lý tòa nhà thông minh (BMS)”: Giám sát và điều chỉnh ánh sáng, nhiệt độ, và chất lượng không khí trong thời gian thực để tối ưu hóa môi trường sống.

• “Vật liệu bền vững”: Sử dụng vật liệu xây dựng tái chế và có khả năng phân hủy sinh học để giảm thiểu tác động môi trường.

Kết luận

Mặc dù việc nhấn mạnh vào “chữa lành” có thể có nhiều lợi ích, bao gồm việc nâng cao nhận thức về sức khỏe tinh thần và sự quan tâm đến bản thân, sự lạm dụng khái niệm này cũng có thể dẫn đến việc hiểu sai hoặc đơn giản hóa quá trình hồi phục phức tạp. Điều quan trọng là duy trì một cái nhìn cân bằng và thực tế về việc “chữa lành”, nhận ra rằng nó không phải là một giải pháp nhanh chóng mà là một quá trình dài hạn và đa chiều.

Khái niệm “chữa lành” trong kiến trúc không chỉ dừng lại ở việc tạo ra các không gian an toàn và tiện nghi mà còn hướng tới việc cải thiện sức khỏe tinh thần và cảm xúc của cư dân. Bằng cách áp dụng các nguyên tắc thiết kế như tận dụng ánh sáng tự nhiên, tạo không gian xanh, cải thiện chất lượng không khí và thiết kế ergonomic, kiến trúc sư có thể tạo ra các công trình không chỉ đáp ứng nhu cầu vật lý mà còn giúp “chữa lành” và nâng cao chất lượng cuộc sống tổng thể.

Trong bối cảnh xã hội hiện nay, khi các khu vực đông đúc và nguy cơ hỏa hoạn là một vấn đề nghiêm trọng, việc áp dụng các nguyên tắc này không chỉ là một lựa chọn mà còn là một trách nhiệm của các kiến trúc sư để đảm bảo rằng các không gian sống không chỉ an toàn mà còn thực sự mang lại sức khỏe và hạnh phúc cho người sử dụng.

Tài liệu tham khảo

1. The impact of light and colour on psychological mood: A cross-cultural study of indoor work environments
2. Astronautics – The Physics of Space Flight, Ulrich Walter
3. The Healing Guide, Inspired by the color purple
4. Healing Architecture, Menatalla Ghazaly* , Deema Badokhon, Naelah Alyamani, Sarah Alnumani
5. Healing Architecture in Healthcare, Simonsen, Thorben; Sturge, Jodi; Duff, Cameron
6. Healing architecture, Exploration of mental well-being in an urban context, Justyna Krokowska
7. Healing Architecture, Bryan R Lawson

TS. KTS Nguyễn Việt Huy; TS.KTS. Vũ Thị Hương Lan; BS. Phạm Thị Vân Ngọc