Chèo – Nghệ thuật sân khấu truyền thống đậm đà bản sắc văn hóa Việt Nam

Trải qua quá trình hình thành, phát triển lâu dài, đến nay, nghệ thuật chèo đã đi sâu vào đời sống văn hóa, xã hội, trở thành một trong những môn nghệ thuật truyền thống tiêu biểu, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Ngày 20/10/2021, Chính phủ đã đồng ý để Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch lập hồ sơ đề nghị Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận nghệ thuật chèo là di sản văn hóa thế giới. 

Chèo bắt nguồn từ âm nhạc và múa dân gian, nhất là trò nhại từ thế kỷ X. Qua thời gian, người Việt đã phát triển các tích truyện ngắn của Chèo dựa trên các trò nhại này thành các vở diễn trọn vẹn dài hơn.

Nghệ sĩ ưu tú Thu Huyền vào vai Thị Màu, trong trích đoạn “Thị Màu lên chùa” nổi tiếng của vở chèo Quan Âm Thị Kính. 

Chèo là hình thức kể chuyện bằng sân khấu, lấy sân khấu và diễn viên làm phương tiện giao lưu với công chúng, và có thể được biểu diễn ngẫu hứng. 

NSND Thanh Ngoan, hiện là Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam. Tên tuổi nghệ sĩ Thanh Ngoan gắn liền với vai diễn đầu tiên trong “Quan Âm Thị Kính” tới vai diễn vàng son trong “Nỗi đau tình mẹ, Vợ chồng Cả Dọc, từ đào lệch tới đào thương, từ hài tới bi…”. 

Chèo luôn gắn với chất “trữ tình”, thể hiện những xúc cảm và tình cảm cá nhân của con người, phản ánh mối quan tâm chung của nhân loại: tình yêu, tình bạn, tình thương. 

Chèo là một môn nghệ thuật sân khấu dân gian có ảnh hương rất sâu rộng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân lao động vùng đồng bằng Bắc Bộ. 

Nhân vật trong chèo thường mang tính ước lệ, chuẩn hóa và rập khuôn. Tính cách của các nhân vật trong chèo thường không thay đổi với chính vai diễn đó. 

Số làn điệu chèo theo ước tính có khoảng trên 200 làn điệu, chủ yếu được hình thành và bắt nguồn từ các làn điệu dân ca, ca dao, thơ giàu chất văn học đằm thắm trữ tình… mỗi làn điệu chèo đều có những chức năng biểu cảm, diễn đạt trạng thái của nhân vật trong hoàn cảnh cụ thể của vở diễn. 

Vở diễn “Cánh chim trắng trong đêm” do diễn viên Nhà hát Chèo Hà Nội biểu diễn. Ảnh: Hải Yến/TTXVN.

Nhằm kéo khán giả đến với nghệ thuật chèo, thời gian qua, các nghệ sĩ đã cố gắng đưa đề tài đương đại vào chèo. Nghệ thuật chèo với đề tài hiện đại luôn là mối quan tâm không chỉ của riêng “làng chèo” – mà còn của cả giới sân khấu và các cơ quan quản lý Nhà nước.

Chèo là một trong những loại hình đặc sắc của sân khấu truyền thống Việt Nam, cần được tôn vinh không chỉ như hiện vật tĩnh mà còn cần được bảo tồn, phát triển song song với sự phát triển của xã hội. 

Chèo là một loại hình sân khấu kịch hát, gắn với các lễ hội dân gian, các hoạt động giao lưu văn nghệ ở vùng Đồng bằng sông Hồng. 

Chèo cần có sự thích nghi nhất định với thời cuộc để tránh bị rơi vào hoàn cảnh như một di sản phi vật thể chỉ để bảo tồn, tránh làm mất đi một trong những hình thức nghệ thuật kể chuyện bằng sân khấu tiêu biểu nhất của dân tộc. 

Ngày nay, chèo cũng như các bộ môn nghệ thuật truyền thống khác như cẩm, chầu văn, ca trù, tuồng, hay cải lương đang gặp phải rất nhiều khó khăn khi phải chuyển mình để có thể tồn tại và phát triển. 

 Xem link!