Cần ‘gỡ vướng’ cho doanh nghiệp xuất khẩu cá ngừ
Tại thị trường EU, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu sang một số thị trường chính trong tháng 5 đã chậm lại, như Đức tăng 22% và Hà Lan tăng 26%. Hiện tại chỉ có Italy tiếp tục duy trì đà tăng trưởng cao ở mức 3 con số, tăng 224% so với tháng 5/2023.
Hiện Việt Nam đã có các nhà máy chế biến cá ngừ có công nghệ cao, có kinh nghiệm, kỹ năng – sản phẩm có uy tín ở cả trăm thị trường.
So với 10 năm trước, ngành cá ngừ chỉ với vài doanh nghiệp nhỏ lẻ, nguyên liệu nhập khẩu hầu hết phải “mua lại” qua nhiều công ty trung gian nước ngoài, đẩy giá thành và chi phí cao. Đến nay, Việt Nam đã xây dựng được ngành hàng cá ngừ “tỷ đô”, đứng vào top đầu thế giới. Doanh nghiệp đã lớn mạnh về quy mô lẫn công nghệ, đủ bản lĩnh để chiếm lĩnh thị trường toàn cầu, đặc biệt là thị trường nguyên liệu.
Đây là yếu tố quyết định tới sự phát triển của ngành hàng cũng như năng lực cạnh tranh trên toàn cầu của Việt Nam mà không phải quốc gia nào cũng có thể làm được.
Bằng chứng là hàng năm Việt Nam đón trên 20 tàu đánh bắt/tàu cấp đông của nước ngoài vận chuyển hàng trăm nghìn tấn cá ngừ nguyên liệu vào bán trực tiếp cho doanh nghiệp trong nước. Việc này trước đây không hề có.
Trong cơ cấu giá trị xuất khẩu cá ngừ những năm gần đây, điều bất cập là có tới hơn 50% giá trị được tạo ra từ nguồn nguyên liệu nhập khẩu do khai thác trong nước không đáp ứng đủ nhu cầu cho chế biến và không ổn định.
Xuất khẩu cá ngừ sang Mỹ và EU vẫn vẫn tiếp tục duy trì đà tăng trưởng so với cùng kỳ, tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng đã chậm lại.
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam cần tiếp tục gỡ vướng cho các doanh nghiệp xuất khẩu cá ngừ với 3 đề xuất:
Thứ nhất, các tỉnh, địa phương triển khai tốt và kịp thời việc xác nhận điều kiện ATTP tàu cá, cảng cá, cũng như thực hiện nghiêm việc cho phép xuất bến-cập bến của tàu cá khi không đủ điều kiện như pháp luật đã quy định.
Kiến nghị Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn xem xét sửa đổi quy định để có thể cấp giấy xác nhận nguyên liệu S/C ngay cho doanh nghiệp khi hoàn thành việc bốc dỡ nguyên liệu từ tàu cá, có sự giám sát của nhân viên cảng về chủng loại, khối lượng… tại cảng cá; có hướng dẫn, chỉ đạo việc giải quyết giấy S/C cho những trường hợp tàu cá bị mất kết nối do lỗi của nhà cung cấp dịch vụ được xác nhận.
Kiến nghị Bộ thiết lập số hóa hệ thống dữ liệu đầu vào nguyên liệu, liên thông từ cảng cá đến trung ương. Đây là việc rất quan trọng cho công tác quản lý, là thông tin cơ bản để chính phủ và bộ có các chỉ đạo, quyết sách phù hợp. “Hy vọng là phần mềm hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử mà Cục Thủy sản đang hướng dẫn cho các tỉnh sử dụng sẽ hỗ trợ được đáng kể vấn đề này”, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam nêu.
Thứ hai, các doanh nghiệp cá ngừ đã cùng VASEP chủ động nghiên cứu để tuân thủ tốt Nghị định 37/2024 mới ban hành và có hiệu lực từ 19/5/2024. Tuy nhiên, doanh nghiệp hết sức băn khoăn, quan ngại khi thấy một vài quy định tại Nghị định 37 chưa phù hợp, thiếu khả thi có thể gây ra tác động tiêu cực đến sản xuất và xuất khẩu bình thường.
Ví dụ, quy định kích thước tối thiểu cho phép khai thác cá ngừ vằn 500mm (1/2 mét) là không phù hợp với thực tế. Size 500mm trở lên chỉ chiếm tỷ lệ trung bình 5-7% trong các lô khai thác ngừ vằn hiện nay, tiêu chuẩn thương mại quốc tế bình thường hiện nay nhỏ hơn rất nhiều, đặc biệt chưa thấy quốc gia nào quy định cấm khai thác ngừ vằn nhỏ hơn 500mm.
Quy định này sẽ khiến từ ngư dân phải thay đổi lưới có kích thước mắt lưới đáp ứng, các tổ chức quản lý cảng cá thêm tiêu chí “ngư cụ” vào phần kiểm tra cấp phép xuất bến-cập bến, doanh nghiệp sẽ không có nguồn nguyên liệu ngừ vằn để thu mua sản xuất xuất khẩu.
Ngoài ra, quy định “Không trộn lẫn nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác nhập khẩu với nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trong nước vào cùng một lô hàng xuất khẩu” cũng gây nhiều khó khăn. Hiện doanh nghiệp lúng túng và hoang mang bởi không thấy định nghĩa “trộn lẫn… trong cùng 1 lô xuất khẩu” trong các văn bản pháp lý liên quan từ Luật Thủy sản đến Nghị định 37.
Thứ ba, tại Quyết định 5523 ký ngày 21/12/2023 của Bộ NN&PTNT và Nghị định 37 của Chính phủ, trong đó có một số quy định và yêu cầu mới liên quan tới vấn đề nhập khẩu nguyên liệu để chế biến, xuất khẩu vào EU và nhập khẩu nguyên liệu bằng container, gây tâm lý e ngại khó đáp ứng được khi phát sinh thêm nhiều yêu cầu về chứng từ có liên quan.
Phương Nam