Cái nhìn tổng quan về chất lượng môi trường tại Việt Nam năm 2023
Ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn
Báo cáo dẫn kết quả quan trắc cho thấy, trong năm 2023, ô nhiễm không khí ở nước ta vẫn xảy ra vào một số thời điểm trong năm, tập trung tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh,… nơi có mật độ giao thông cao và quá trình công nghiệp phát triển mạnh.
Ô nhiễm chủ yếu vẫn là do thông số bụi, đặc biệt là bụi mịn PM2.5 và có biểu hiện mùa rõ rệt, điển hình vào các tháng mùa đông ở miền Bắc và có xu hướng tăng so với trung bình năm 2022.
Không khí ngột ngạt tại các thành phố lớn. Ảnh minh họa
Đối với khu vực nông thôn, miền núi, chất lượng môi trường không khí khá sạch, tuy nhiên, một số khu vực nông thôn bị ảnh hưởng bởi các hoạt động làng nghề, hoạt động tiểu thủ công nghiệp, khai thác khoáng sản, chất lượng môi trường không khí có dấu hiệu bị ô nhiễm cục bộ.
Các thông số khác trong không khí như NO2, O3, CO, SO2 đa phần giá trị thấp, ít biến động so với cùng kỳ năm 2022 và đa phần đều đạt giới hạn cho phép của QCVN 05:2023/BTNMT – QCVN về chất lượng không khí.
Nước thải đang bức tử những dòng sông
Đối với môi trường nước, báo cáo đánh giá: Chất lượng môi trường nước trên các lưu vực sông (LVS) lớn như LVS Hồng – Thái Bình, LVS Mã – Chu (miền Bắc); LVS Cả – La, LVS Hương, LVS Vu Gia – Thu Bồn (miền Trung) và LVS Đồng Nai, sông Thị Vải, sông Tiền (miền Nam) khá tốt, giá trị trung bình năm của các thông số tại một số vị trí quan trắc ít biến động qua các năm và không có nhiều biến động bất thường so với năm 2022, nước sông sử dụng được cho mục đích cấp nước sinh hoạt, nuôi trồng thủy sản, tưới tiêu và các mục đích tương đương khác.
Triển khai đồng bộ các giải pháp cải thiện môi trường nước lưu vực sông Đồng Nai. Nguồn: ITN
Tuy nhiên, tại khu vực trung và hạ lưu, nhất là đoạn sông chảy qua khu vực dân cư tập trung, có hoạt động nuôi trồng thủy sản hoặc có tàu thuyền qua lại, chất lượng nước sông bị suy giảm, điển hình như khu vực trạm thủy văn Hội Khách, điểm từ cầu Đỏ đến cầu Thuận Phước (sông Vu Gia), cầu Bà Rén, chợ bến cá Cẩm Hòa (sông Thu Bồn),…
Báo cáo cũng nhìn nhận tại các điểm nóng về ô nhiễm môi trường nước trên các sông, nhánh sông thuộc LVS Nhuệ – Đáy và LVS Cầu; hệ thống công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải; điểm từ cầu Ông Buông đến Cầu An Lộc trên sông Sài Gòn ô nhiễm vẫn diễn ra và chưa được kiểm soát triệt để.
Điểm ô nhiễm trên sông Nhuệ, đoạn qua Hà Nội và các sông nội thành Hà Nội (Tô Lịch, Kim Ngưu, Sét,…), giá trị trung bình năm của các thông số (COD, BOD5) và (NH4+, NO2-) tại một số điểm quan trắc liên tục từ năm 2019 đến 2023 đều vượt giới hạn cho phép của QCVN 08-MT:2015/BTNMT (loại B1) và QCVN 08:2023/BTNMT (mức C) – QCVN về chất lượng nước mặt.
Nguyên nhân là do tiếp nhận lượng lớn nước thải sinh hoạt của Hà Nội qua sông Tô Lịch và nước thải của các làng nghề.
Đối với đoạn sông Cầu chảy qua địa phận Bắc Ninh – Bắc Giang, sông Ngũ Huyện Khê, tình trạng ô nhiễm vẫn chưa được khắc phục triệt để. Theo báo cáo, nguyên nhân do tiếp nhận nước thải của Tp. Thái Nguyên, Tp. Sông Công, các cơ sở sản xuất và làng nghề dọc sông Cầu, trong đó chủ yếu loại hình sản xuất giấy. Đoạn sông từ cầu Ông Buông đến cầu An Lộc trên sông Sài Gòn ô nhiễm hữu cơ, dinh dưỡng gia tăng; trong đó, tại cầu Ông Buông, các thông số N-NH4+, BOD5 cao gấp 2,4 và 4 lần so với QCVN 08-MT:2015/BTNMT cột B1.
Tại hệ thống công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải, nước sông tiếp tục ô nhiễm, chưa cải thiện nhiều so với năm 2022, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sản xuất nông nghiệp của 04 tỉnh/thành phố là Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên và Hải Dương. Theo kết quả quan trắc của địa phương, tại các vị trí quan trắc có một hoặc nhiều thông số ô nhiễm hữu cơ, chất dinh dưỡng, vi sinh… vượt giới hạn cho phép của QCVN 08-MT:2015/BTNMT cột B1 và QCVN 08:2023/BTNMT (mức C).
Bên cạnh đó, tiếp tục ghi nhận ô nhiễm cục bộ tại các ao, hồ có mặt nước kín hoặc trên các kênh mương nội đồng do tiếp nhận nước thải sinh hoạt, nước thải từ hoạt động chăn nuôi gia súc, gia cầm, sản xuất của làng nghề, nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp,…
Môi trường nước biển ven bờ ở một số thời điểm trong năm, nhất là tại vị trí các điểm quan trắc gần cửa sông ven biển, nước biển đục, hàm lượng TSS và Amoni vượt giới hạn cho phép của QCVN 10:2023/BTNMT – QCVN về chất lượng nước biển.
Cần bảo vệ môi trường đất
Liên quan môi trường đất, báo cáo cho rằng: Nhìn chung, chất lượng môi trường đất nông nghiệp năm 2023 khá tốt, chưa có dấu hiệu bị ô nhiễm. Tuy nhiên, chất lượng môi trường đất tại một số khu vực hoạt động công nghiệp, chuyên canh nông nghiệp, làng nghề có dấu hiệu bị suy giảm cục bộ do ảnh hưởng của chất thải sản xuất và việc sử dụng không hợp lý phân bón và thuốc bảo vệ thực vật.
Đối với các vùng đất chuyên canh nông nghiệp, hàm lượng hữu cơ trong đất cũng ghi nhận bị suy giảm, rõ nhất trên cơ cấu chuyên canh rau, hoa, cây ăn quả, cây cảnh, một số vùng đất nông nghiệp đang dần bị chua hóa.
“Tình trạng thoái hóa đất, sạt lở đất ở khu vực miền núi, bờ sông, ven biển; mặn hóa đất trồng trọt có xu hướng gia tăng cả về số lượng, mức độ và quy mô, ảnh hưởng đến sự an toàn và hoạt động sản xuất của người dân. Nguyên nhân chủ yếu là do lạm dụng phân hóa học, canh tác liên tục một loại cây trồng, thiếu biện pháp để cải tạo đất hợp lý và bởi các yếu tố về thời tiết”, báo cáo đánh giá.
Báo cáo cho thấy, mặc dù có những cải thiện nhất định, tình trạng ô nhiễm môi trường ở Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Cần có các biện pháp quản lý và kiểm soát ô nhiễm hiệu quả hơn để bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Duy Trinh (t/h)