Bí ẩn voi châu Phi chết hàng loạt được các nhà khoa học làm sáng tỏ

35 con voi châu Phi ở tây bắc Zimbabwe đã chết trong hoàn cảnh khó hiểu từ cuối tháng 8 đến tháng 11 năm 2020. 11 con trong đàn khổng lồ đã chết trong vòng 24 giờ.

“Nhiều loài động vật chết khá gần nhau nhưng lại không ở ngay cạnh nhau trong một khoảng thời gian hẹp như vậy. Theo tôi, nó thực sự là một điều độc đáo, chắc chắn là ở khu vực này trên thế giới” – Tiến sĩ Chris Foggin, bác sĩ thú y tại Victoria Falls Wildlife Trust ở Zimbabwe, đồng tác giả của nghiên cứu về nguyên nhân cái chết cho biết.

Đầu năm đó, khoảng 350 con voi ở nước láng giềng phía bắc Botswana cũng đột ngột chết trong vòng ba tháng.

Các quan chức và chuyên gia ban đầu không thể giải thích được hiện tượng voi chết, xảy ra ở quần thể voi lớn nhất châu Phi. Săn trộm, đầu độc và hạn hán đều bị cho là nguyên nhân gây ra hiện tượng này.

Theo nghiên cứu dựa trên các mẫu lấy từ 15 con vật đã chết ở Zimbabwe, hóa ra nhiễm trùng do vi khuẩn đã giết chết những con voi.

Một phân tích, được công bố ngày 25-10 trên tạp chí Nature Communications cho thấy bằng chứng về sự lây nhiễm của một loại vi khuẩn ít được biết đến có tên Bisgaard taxon 45 gây ra nhiễm trùng máu hoặc ngộ độc máu.

Những cái chết xảy ra khi nguồn thức ăn và nước uống cạn kiệt trong mùa khô, buộc những con voi phải di chuyển quãng đường ngày càng xa để tìm nước và kiếm ăn.

Các tác giả cho biết sức nóng, hạn hán và mật độ dân số ở khu vực đó có thể là những yếu tố góp phần gây ra đợt bùng phát.

Và các điều kiện khắc nghiệt mà các nhà khoa học dự đoán sẽ xảy ra với tần suất nhiều hơn khi Trái đất ấm lên có thể đồng nghĩa với việc nhiều voi chết hơn trong tương lai.

Foggin cho biết: “Còn quá sớm để nói rằng biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng đến (điều này) nhưng nó có thể ảnh hưởng như vậy trong tương lai nếu chúng ta gặp hạn hán nhiều hơn và kéo dài hoặc lượng mưa (thay đổi) và chúng ta có một mùa khô khắc nghiệt hơn nhiều. Tôi thực sự nghĩ rằng nếu đúng như vậy thì chúng ta có nhiều khả năng sẽ thấy loại sự kiện gây tử vong này xảy ra lần nữa”.

Nghiên cứu lưu ý rằng trường hợp voi chết ở Botswana được cho là do chất độc thần kinh của vi khuẩn lam, nhưng thông tin chi tiết hơn vẫn chưa được công bố. Foggin cho biết không có mối liên hệ nào được chứng minh giữa cái chết của voi ở Zimbabwe và Botswana.

Một loài bị đe dọa

Voi châu Phi là loài biểu tượng đang phải đối mặt với áp lực đáng kể từ nạn săn trộm và mất môi trường sống. Theo nghiên cứu, được liệt kê là có nguy cơ tuyệt chủng trong Danh sách đỏ của Liên minh bảo tồn thiên nhiên quốc tế, số lượng quần thể giảm 144.000 xuống còn khoảng 350.000 trong khoảng thời gian từ 2007 đến 2014, với tổn thất liên tục ước tính khoảng 8% mỗi năm.

Khoảng 227.900 con voi sống trong Khu bảo tồn xuyên biên giới Kavango–Zambezi — rộng 500.000 km2 đất được bảo vệ, chiếm khoảng 90% diện tích đất ở Botswana và Zimbabwe.

Các tác giả nghiên cứu viết rằng bằng chứng về sự lây nhiễm đã được tìm thấy ở 6 trong số 15 mẫu, được chứng thực bằng cách phân lập vi khuẩn trong phòng thí nghiệm và phân tích di truyền chuyên sâu.

Không có bằng chứng về chất độc, bao gồm cả chất độc từ vi khuẩn lam hoặc bất kỳ bệnh nhiễm virus nào. Sự chậm trễ dẫn đến chất lượng mẫu kém.

Ngoài ra, nghiên cứu còn lưu ý rằng không có động vật ăn xác chết hoặc các loài động vật hoang dã khác được báo cáo hoặc quan sát thấy ở khu vực lân cận voi chết như dự kiến ​​xảy ra với trường hợp ngộ độc xyanua hoặc các loại ngộ độc có chủ ý khác.

Nghiên cứu lưu ý: “Mặc dù không có bằng chứng văn hóa hoặc phân tử để xác nhận đơn vị phân loại Bisgaard 45 trong hơn sáu trường hợp voi tử vong ở Zimbabwe, nhưng những con voi được kiểm tra đều ở trong tình trạng cơ thể tốt và khó có thể chết vì đói hoặc mất nước nghiêm trọng liên quan đến hạn hán”.

Không có con voi nào bị mất ngà do bị săn trộm và không có dấu hiệu chấn thương bên ngoài nào được quan sát thấy. Foggin cho biết thêm, các xét nghiệm về bệnh than cũng cho kết quả âm tính.

Các nhà nghiên cứu cho biết họ không phát hiện được vi khuẩn trong các mẫu khác – thực tế là do chất lượng mẫu kém và sự chậm trễ trong việc nhận được các giấy phép cần thiết để lấy mẫu, đồng nghĩa với việc đã quá muộn để thực hiện một số công việc trong phòng thí nghiệm.

“Hầu hết xác voi đều bị phân hủy tại thời điểm lấy mẫu, khiến chất lượng mẫu ban đầu kém. Ngoài ra, việc trích xuất các mẫu động vật hoang dã để phân tích đòi hỏi phải xin nhiều giấy phép từ các tổ chức khác nhau – một quá trình có thể mất vài tháng”, nghiên cứu cho biết.

Phân loại Bisgaard 45 trước đây được cho là có liên quan đến vết thương do hổ và sư tử cắn ở người. Loại vi khuẩn này cũng được tìm thấy ở sóc chuột và những con vẹt nuôi nhốt khỏe mạnh. Vi sinh vật này không có tên chính thức, có liên quan chặt chẽ với một loại vi khuẩn khác phổ biến hơn là Pasteurella multocida, có thể gây nhiễm trùng huyết xuất huyết ở các động vật khác, bao gồm cả voi châu Á.

Nghiên cứu lưu ý rằng vi khuẩn đó cũng có liên quan đến cái chết hàng loạt của 200.000 con linh dương saiga cực kỳ nguy cấp ở Kazakhstan vào năm 2015. Foggin cho biết các nhà nghiên cứu đã theo dõi động vật hoang dã trong khu vực để tìm sự hiện diện của vi khuẩn, nhưng không có trường hợp voi nào tử vong thêm do đơn vị phân loại Bisgaard 45 được xác nhận kể từ năm 2020.