Bảo quản phục hồi các chi tiết gỗ tại khu di tích kiến trúc lịch sử theo đúng tiêu chuẩn

Theo đó, TCVN 12185:2017 do Viện Bảo tồn Di tích biên soạn, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng thẩm định, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố. Tiêu chuẩn này áp dụng cho thi công và nghiệm thu trong công tác bảo quản, tu bổ và phục hồi các cấu trúc bằng gỗ tự nhiên trong các di tích kiến trúc – nghệ thuật khi các cấu kiện chịu lực được liên kết với nhau bằng mộng và chốt. Vì vậy TCVN 12185:2017 không áp dụng cho các di tích làm bằng vật liệu như tre, nứa, lá…, hoặc có các liên kết giữa các chi tiết, cấu kiện chỉ bằng dây buộc hay đinh.

Trong bối cảnh bảo tồn và phục hồi di tích kiến trúc nghệ thuật hiện nay, việc áp dụng chuẩn quy trình kỹ thuật truyền thống là một yếu tố quan trọng đối với sự duy trì của di sản văn hóa và nghệ thuật. Quy trình này nhấn mạnh sự tôn trọng và kế thừa những kỹ thuật truyền thống đã từng được sử dụng trong quá khứ.

Trong đó kỹ thuật gia công phục chế tập trung vào việc sử dụng các kỹ thuật truyền thống đã từng được áp dụng để xây dựng di tích kiến trúc hoặc các kỹ thuật truyền thống địa phương. Trong trường hợp cần thiết, các kỹ thuật hiện đại có thể được áp dụng trong giai đoạn gia công sơ chế, nhưng phải đảm bảo rằng công tác hoàn thiện sử dụng kỹ thuật truyền thống. Điều này đảm bảo tính nguyên vẹn của di tích.

 Di tích cầu Ngói Thanh Toàn được hạ giải toàn bộ để phục hồi, trùng tu theo nguyên bản

Để thực hiện quy trình này, cần phải có nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng, gồm nghệ nhân, thợ bậc cao, và chuyên gia có kiến thức sâu về gỗ, kết cấu gỗ, bảo quản, tu bổ và phục hồi di tích. Các cán bộ kỹ thuật tham gia thi công cần phải có kiến thức chuyên môn và phù hợp với công việc tại di tích.

Việc che chắn, bảo vệ toàn bộ công trình trong suốt thời gian thi công là vô cùng quan trọng. Toàn bộ công trình cần được bao che bằng các kết cấu vững chắc để đảm bảo bảo vệ khỏi tác động bên ngoài như mưa, nắng, gió bão, sét, nước lụt, và nhiều yếu tố khác. Điều này đảm bảo sự bền vững của di tích trong thời gian thi công.

Ngoài ra các công trường thi công cần được đảm bảo an toàn và phù hợp với môi trường. Các xưởng gia công và kho lưu giữ gỗ cũng phải tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn và bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó công tác gia cố và gia cường di tích, chẳng hạn như chống bão, lụt và nồm, cần phải được thực hiện theo thiết kế ban đầu và không ảnh hưởng đến tính nguyên vẹn của di tích kiến trúc.

Quy trình kỹ thuật truyền thống này không chỉ là việc bảo tồn di tích, mà còn đóng góp vào việc duy trì và bảo vệ di sản kiến trúc và nghệ thuật của Việt Nam.

Ngoài những quy định trên, TCVN 12185:2017 còn đề cập chi tiết tới Thi công bảo quản di tích. Cấu kiện gỗ được bảo quản theo các hình thức vệ sinh, chống mối và côn trùng khác hại gỗ khác, chống nấm, chống ẩm, chống cháy. Các hóa chất, kỹ thuật dùng bảo quản không được làm ảnh hưởng tới chất lượng các thao tác kỹ thuật khác của di tích (sơn thếp, vẽ trên cấu kiện…). Kỹ thuật bảo quản gỗ không được làm thay đổi màu sắc của gỗ, không làm tích ẩm và không ảnh hưởng xấu đến tính chất cơ, lý của gỗ.

Đối với thi công tu bổ, phục hồi di tích có khảo sát, hạ giải, đánh giá chi tiết tình trạng di tích: Trước khi hạ giải cần tiến hành khảo sát chi tiết để đối chiếu hiện trạng di tích với hồ sơ thiết kế. Ghi hình, đo kích thước các bộ phận quan trọng, đánh dấu tất cả các chi tiết, cấu kiện bằng hệ thống ký hiệu sao cho dễ dàng nhận biết vị trí lắp đặt. Đảm bảo tính toàn vẹn của cấu kiện và an toàn kết cấu, an toàn cho hiện vật di tích trên công trình.

Về gia công: Gỗ tròn, gỗ xẻ, gỗ thành khí trước khi gia công thành cấu kiện cần đáp ứng các yêu cầu chất lượng của gỗ hạng cao (hạng A) quy định trong TCVN 1074, TCVN 1758. Gỗ được sử dụng để phục chế hoặc nối vá cấu kiện phải cùng loại với gỗ của cấu kiện nguyên gốc, phù hợp với quy định trong TCVN 1072.

Sau đó là lắp dựng: Hoàn tất công tác nền móng, bao gồm căn chỉnh chân tảng, kiểm tra mực, và đảm bảo các cột, kẻ, kèo, câu đầu nằm đúng vị trí và lắp dựng theo đúng quy trình TCVN 12185:2017.

Cuối cùng sau khi hoàn tất các quy trình trên công trình sẽ được tiến hành nghiệm thu. Trong đó có nghiệm thu đầu vào (vật liệu và thiết bị), nghiệm thu giai đoạn (công tác hạ giải, tháo dỡ, phần gia công phục chế, tu bổ cấu kiện, nghiệm thu phần bảo quản, nghiệm thu lắp dựng các bộ phận…), nghiệm thu tổng thể để bàn giao công trình (hệ khung gỗ và toàn bộ cấu trúc gỗ) và nghiệm thu các công việc khác của công trình có liên quan.

Để được đi vào hoạt động cần kiểm tra hồ sơ pháp lý công trình, hồ sơ chứng minh chất lượng công trình (chứng chỉ chất lượng gỗ, chứng chỉ chất lượng các vật tư và thiết bị của công nghệ bảo quản, biên bản xác nhận sự phù hợp chất lượng các công việc bảo quản, tu bổ, phục hồi với thiết kế và những hồ sơ mang tính đặc thù của công trình bảo tồn di tích), kiểm tra trực tiếp công trình.

Mỗi vùng miền sẽ có những dạng cấu kiện, chi tiết kiến trúc khác nhau tạo nên sự đa dạng văn hóa. TCVN 12185:2017 đã có những quy định rõ ràng để các kiến trúc, di tích giữ được những nét truyền thống.

Duy Trinh