“Bàng ơi…!”, kể chuyện lịch sử hào hùng

Trong không gian u tối của Nhà tù Hỏa Lò, cây bàng đã trở thành người bạn thân thiết của tù chính trị, được mệnh danh là “cây bàng hiệp sĩ”. Từ gốc đến ngọn, mỗi phần của cây bàng đều mang ý nghĩa đặc biệt. Gốc bàng là nơi đặt hòm thư mật và “sân bay” tiếp tế. Tù chính trị tận dụng thời gian ngắn ngủi quanh gốc bàng để bàn bạc, lập kế hoạch đấu tranh. Đây cũng là nơi diễn ra những buổi sinh hoạt văn nghệ hiếm hoi, mang lại niềm vui và hy vọng cho những người tù.

Trưng bày “Bàng ơi…!” sử dụng bảng màu chủ đạo xanh – vàng, lấy cảm hứng từ màu lá bàng, tạo cảm giác tươi mới và gần gũi với thiên nhiên.

Cành bàng được tù nhân khéo léo chế tác thành tẩu thuốc, quản bút, đũa ăn cơm và nhạc cụ. Những vật dụng này không chỉ phục vụ nhu cầu hàng ngày mà còn là công cụ để duy trì tinh thần và sức sáng tạo của tù nhân.

Lá bàng trở thành nguồn dược liệu quý để chữa bệnh kiết lỵ, tiêu chảy và làm dịu vết thương. Trong điều kiện thiếu thốn thuốc men, lá bàng đã góp phần quan trọng trong việc duy trì sức khỏe cho tù nhân. Quả bàng được coi là “thần dược” giúp tù nhân hồi phục sức khỏe. Mỗi ngày được ăn từ 4 đến 5 quả bàng chín cả vỏ lẫn nhân, cùng với giá đỗ tự làm, nhiều tù chính trị đau yếu lâu ngày đã dần hồi phục.

Đầu xuân năm 2001, Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu đã trồng một cây bàng kỷ niệm tại sân trại nữ. Sau hơn 20 năm, cây bàng này đã trở thành điểm nhấn và nguồn cảm hứng cho nhiều trưng bày chuyên đề. Sự hiện diện của cây bàng này không chỉ mang ý nghĩa lịch sử mà còn là biểu tượng cho sự tiếp nối và phát triển của di tích.

Di tích Nhà tù Hỏa Lò đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm độc đáo từ cây bàng như trà bàng lá nếp, bánh lá bàng, thạch bàng, chè bất khuất, trà sữa thạch bàng và các sản phẩm lưu niệm khác. Những sản phẩm này không chỉ mang giá trị văn hóa mà còn là cách để lan tỏa thông điệp về tinh thần yêu nước và cách mạng. Đặc biệt, trong các chương trình “Đêm thiêng liêng” tổ chức tại Di tích, những thức quà từ Bàng đã tạo nên ấn tượng sâu sắc cho khách tham quan.

Trưng bày còn giới thiệu về cây bàng tại Côn Đảo và các đảo khác như Cồn Cỏ, Lý Sơn, Phú Quốc, Thổ Chu, Hoàng Sa, Trường Sa. Những cây bàng này mang ý nghĩa đặc biệt, tượng trưng cho ý chí kiên cường của tù chính trị và chiến sĩ hải quân nơi đảo xa. Cây bàng vuông – một loài đặc hữu của vùng biển đảo – cũng được giới thiệu, góp phần tạo nên bức tranh đa dạng về loài cây này trên khắp mọi miền đất nước.

Trưng bày “Bàng ơi…!” đặc biệt ấn tượng với những chia sẻ sâu sắc từ các cựu tù chính trị. Đồng chí Tạ Quốc Bảo, tù chính trị từ tháng 2/1944 – 8/1945, kể lại kỷ niệm đón Tết năm Giáp Thân (1944) trong tù. Ông nhớ như in cảnh tù nhân nam đóng giả nữ, múa hát quanh gốc bàng, tạo nên những giây phút vui tươi hiếm hoi trong chốn lao tù. Câu chuyện này không chỉ cho thấy sự sáng tạo mà còn thể hiện tinh thần lạc quan, không khuất phục của những người tù cách mạng.

Nhạc sĩ Đỗ Nhuận, tù chính trị năm 1943 – 1944, chia sẻ về việc chế tác ống tiêu từ cành bàng để biểu diễn văn nghệ. Ông kể lại quá trình tỉ mỉ, công phu từ việc chọn cành, vặt lá, đến khoét rỗng ruột và tạo hình ống tiêu. Câu chuyện này minh họa sinh động cho sự khéo léo và tinh thần nghệ thuật không bao giờ tắt của những người tù. Thiếu tướng Nguyễn Sỹ Huynh, tù chính trị năm 1943 – 1945, nhớ về quả bàng chín như “thuốc bổ hồi sinh” giúp ông hồi phục sau cơn bệnh nặng. Ông nhấn mạnh vai trò quan trọng của quả bàng trong việc duy trì sức khỏe và tinh thần cho tù nhân trong điều kiện khắc nghiệt của nhà tù.

Về mặt thiết kế, trưng bày “Bàng ơi…!” sử dụng bảng màu chủ đạo xanh – vàng, lấy cảm hứng từ màu lá bàng, tạo cảm giác tươi mới và gần gũi với thiên nhiên. Pano trưng bày được thiết kế sáng tạo với hình tròn giao thoa tạo thành hình lá, tượng trưng cho sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Điểm nhấn là những cây bàng được minh họa theo bốn mùa: xuân mơn mởn, hè xanh mát, thu ngả vàng, đông chuyển đỏ, thể hiện sự tuần hoàn của thời gian và sức sống bền bỉ của cây bàng qua năm tháng.

Khu vực khối chữ “BÀNG ƠI!” nổi bật với màu sắc đan xen, tạo điểm chụp ảnh thú vị cho du khách. Đây không chỉ là một điểm nhấn thẩm mỹ mà còn là cách để khách tham quan tương tác và ghi lại kỷ niệm với trưng bày. Không gian mô tả cây bàng 3D giới thiệu các sản phẩm lưu niệm về Bàng tại Hỏa Lò, tạo cơ hội cho khách tham quan hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa và lịch sử của cây bàng.

Trưng bày cũng cung cấp những thông tin thú vị về cây bàng như mầm bàng xoắn ốc, công dụng chữa bệnh của bàng, góp phần làm phong phú kiến thức của người xem về loài cây này. Đặc biệt, thông tin về cây bàng có tuổi thọ lớn nhất tại Việt Nam (năm 2020) nhấn mạnh sự trường tồn và sức sống mãnh liệt của loài cây này.

Trưng bày “Bàng ơi…!” không chỉ kể lại câu chuyện về cây bàng trong Nhà tù Hỏa Lò mà còn là lời tri ân, tưởng nhớ công lao và sự hy sinh anh dũng của các chiến sĩ yêu nước, cách mạng. Qua đó, giúp người xem hiểu và yêu hơn loài cây bình dị này, vốn đã trở thành biểu tượng cho sức sống mãnh liệt và tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam.

Trưng bày sẽ khai mạc vào ngày 8/10/2024 và kéo dài đến ngày 31/12/2024 tại Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò, số 1 phố Hỏa Lò, phường Trần Hưng Đạo, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Phương Bùi