Phòng vệ thương mại: Bảo vệ hàng trong nước trước ‘sóng’ nhập khẩu

Việc gia nhập sâu vào sân chơi thương mại toàn cầu đang mở ra nhiều cơ hội thị trường cho hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam.

Vận chuyển thép thành phẩm đến các khu tập kết tại Công ty Cổ phần Thép Hòa Phát Dung Quất (Tập đoàn Hòa Phát). Ảnh tư liệu, minh họa: Tuấn Anh/TTXVN

Thế nhưng, hàng hóa nhập khẩu theo cam kết thương mại cũng đang tạo áp lực không nhỏ cho doanh nghiệp Việt và cạnh tranh gay gắt với hàng hóa sản xuất trong nước. Do đó, để ngăn chặn những hành vi cạnh tranh không công bằng của hàng hóa nhập khẩu theo đúng quy định pháp luật và cam kết quốc tế, ngành công thương đang tập trung triển khai Quyết định số 1659/QĐ-TTg ngày 2/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Nâng cao năng lực phòng vệ thương mại trong bối cảnh tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới” nhằm bảo vệ hàng hoá trong nước trước làn sóng hàng nhập khẩu.

Tăng sức chống chịu

Nhận định từ các chuyên gia cho thấy, biện pháp phòng vệ thương mại với hàng nhập khẩu được áp dụng thời gian qua đã bảo vệ các ngành sản xuất trong nước và công ăn việc làm của hàng trăm nghìn lao động. Ở góc độ tiêu dùng, các biện pháp phòng vệ thương mại trong dài hạn giúp nền kinh tế không bị phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu, đem lại ổn định, sức chống chịu tốt hơn trước những tác động và cú sốc từ bên ngoài.

Việt Nam hiện đã có quan hệ thương mại tự do với 60 đối tác thương mại thông qua việc ký kết 16 Hiệp định thương mại tự do (FTA); trong đó, có các FTA thế hệ mới như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA). Đối với hàng hóa nội địa, mức cắt giảm thuế quan hầu hết về 0% đã đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có độ mở cửa cao nhất trên thế giới.

Tuy nhiên, việc theo lộ trình với đối tác thương mại lớn khiến một số ngành sản xuất trong nước không thích ứng kịp với diễn biến cạnh tranh phức tạp, thậm chí không lành mạnh như bán phá giá, nhận trợ cấp của hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài. Vì vậy, với việc tăng thuế nhập khẩu, các biện pháp phòng vệ thương mại được áp dụng đã góp phần tăng nguồn thu ngân sách nhà nước với mức thuế thu được lên tới hàng nghìn tỉ đồng.

Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp sản xuất trong nước đã tăng xuất khẩu sau khi biện pháp phòng vệ thương mại được áp dụng như thép Hòa Phát, tôn Đông Á, DAP Hải Phòng, thép Posco SS Vina…, chứng tỏ năng lực cạnh tranh quốc tế của doanh nghiệp vẫn được đảm bảo.

Ông Chu Thắng Trung- Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết: Thời gian qua, việc thực hiện cắt giảm thuế quan theo cam kết trong hiệp định thương mại tự do (FTA) đã đưa mức thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt xuống rất thấp, nhiều dòng thuế ở mức 0%; xu thế bảo hộ thương mại tại nhiều nước, chi phí nhiều loại hàng hóa đầu vào, chi phí vận tải tăng cao… khiến nhiều ngành sản xuất chịu thiệt hại bởi hàng hóa nhập khẩu.

Thống kê cho thấy, tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã tiến hành 29 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại; trong đó, có 20 vụ việc chống bán phá giá, 1 vụ việc chống trợ cấp, 2 vụ chống lẩn tránh và 6 vụ việc tự vệ. Các mặt hàng là đối tượng áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại tương đối đa dạng, bao gồm các sản phẩm kim loại (nhôm, thép, vật liệu hàn), hóa chất-chất dẻo (sorbitol, màng BOPP, phân bón DAP), hàng tiêu dùng cơ bản như: bột ngọt, đường mía; trong đó, có nhiều sản phẩm có mối quan hệ mật thiết và đặc biệt quan trọng đối với đời sống của người nông dân.

Riêng trong 6 tháng đầu năm 2024, Bộ Công Thương đã triển khai điều tra, rà soát 7 vụ việc đã khởi xướng trong năm 2023; khởi xướng điều tra 1 vụ việc mới; tiếp nhận và xử lý 7 hồ sơ đề nghị điều tra và rà soát mới. Hiện tại, có 4 biện pháp phòng vệ thương mại đang có hiệu lực với các sản phẩm thép nhập khẩu, 1 biện pháp phòng vệ thương mại với sản phẩm liên quan tới thép (vật liệu hàn) và 2 vụ việc đang trong quá trình điều tra liên quan tới sản phẩm cáp thép dự ứng lực và tháp điện gió.

Ngoài ra, Bộ Công Thương đang tiến hành rà soát cuối kỳ việc áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với sản phẩm thép không gỉ cán nguội (AD01) và thép phủ màu (AD04) để đánh giá hiệu quả biện pháp cũng như khả năng tiếp tục gia hạn biện pháp thêm 5 năm nữa. Dự kiến trong tháng 10/2024 sẽ có kết quả rà soát của 2 vụ việc này. Mới đây, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1535⁄QĐ-BCT về việc điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với một số sản phẩm thép mạ có xuất xứ từ Trung Quốc và Hàn Quốc (mã vụ việc: AD19).

Ông Chu Thắng Trung cũng chỉ rõ, cuối tháng 7 vừa qua, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1985/QĐ-BCT về việc điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với một số sản phẩm thép cán nóng có xuất xứ từ Ấn Độ và Trung Quốc. Quyết định điều tra dựa trên hồ sơ yêu cầu do các công ty sản xuất trong nước nộp theo quy định của Luật Quản lý ngoại thương cáo buộc các nhà sản xuất thép cán nóng từ Ấn Độ và Trung Quốc đang bán phá giá sản phẩm này sang Việt Nam, gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.

“Cùng với việc tăng cường cảnh báo các nguy cơ về điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, Bộ Công Thương cũng đẩy mạnh việc áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại hợp lý, phù hợp với cam kết quốc tế… trước những hành vi cạnh tranh không bình đẳng. Từ đó, tạo điều kiện để các ngành sản xuất trong nước phát triển, tạo thêm việc làm và giá trị gia tăng cho nền kinh tế”, ông Chu Thắng Trung nhấn mạnh.

Bảo vệ hiệu quả lợi ích cộng đồng

Hàng nhập khẩu qua cảng Nam Đình Vũ, Hải Phòng. Ảnh tư liệu: Trần Việt/TTXVN

Đánh giá chung về chất lượng biện pháp phòng vệ thương mại của Việt Nam, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) nhấn mạnh, phần lớn trong các vụ việc phòng vệ thương mại, doanh nghiệp đứng đơn kiện yêu cầu áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, nhất là biện pháp chống bán phá giá đã có sự chuẩn bị bài bản và công cụ, bằng chứng đáp ứng được yêu cầu theo pháp luật.

Tuy nhiên, theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SB Law, việc doanh nghiệp Việt sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ ngăn chặn hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam còn hạn chế. Bởi hầu hết doanh nghiệp, hiệp hội chưa có nhiều kinh nghiệm khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại. Hơn nữa, muốn áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại đòi hỏi doanh nghiệp phải có kinh nghiệm tiến hành hoạt động điều tra cũng như số liệu, lập luận chuẩn xác để gửi lên các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Đồng quan điểm này, không ít ý kiến cho rằng, các vụ việc kiện phòng vệ thương mại không chỉ là “cuộc chơi” của mỗi doanh nghiệp riêng lẻ, mà là “cuộc chơi tập thể”, thậm chí là chiến lược hay hành động của cả một ngành sản xuất nội địa sản phẩm liên quan.

Bởi, khi tham gia vào sân chơi chung của thế giới với những điều khoản rõ ràng, càng lúc càng ngặt nghèo hơn, doanh nghiệp, hiệp hội đại diện cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần hỗ trợ lẫn nhau, dựa trên yếu tố nền tảng chính là việc tạo dựng doanh nghiệp mạnh. Điều này nhằm kiến tạo lợi thế quốc gia và bảo vệ hiệu quả lợi ích cộng đồng, cũng như đảm bảo lợi ích sát sườn của doanh nghiệp.

Nhằm bảo vệ ngành hàng trong nước, hiện nay Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương) đang triển khai Quyết định số 1659/QĐ-TTg ngày 2/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Nâng cao năng lực phòng vệ thương mại trong bối cảnh tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới,” Cục cũng sẽ phối hợp với các hiệp hội, đơn vị liên quan theo dõi sát tình hình sản xuất, nhập khẩu để kịp thời có biện pháp phù hợp, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các ngành sản xuất trong nước.

Đối với các vụ việc điều tra, Cục Phòng vệ Thương mại sẽ tiếp tục tiến hành một cách công khai, minh bạch theo đúng các quy định của pháp luật, đảm bảo ý kiến của tất cả các bên có lợi ích liên quan đều được lắng nghe, đưa ra những kết luận phản ánh chính xác nhất.

Theo ông Chu Thắng Trung, tới đây Cục Phòng vệ thương mại cũng sẽ tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng vệ thương mại thông qua việc xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định thay thế Nghị định 10/2018/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý ngoại thương về các biện pháp phòng vệ thương mại trên cơ sở tổng kết thực tiễn phòng vệ thương mại trong 5 năm qua.

Đồng thời, Bộ Công Thương sẽ hoàn thành 2 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại mới, 5 vụ việc rà soát các biện pháp phòng vệ thương mại đã có trong kế hoạch công tác năm một cách công bằng, minh bạch, đánh giá kỹ tất cả yếu tố và tuân thủ đúng quy định hiện hành. Cùng đó, Bộ Công Thương sẽ hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam xử lý vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài; nâng cao năng lực phòng vệ thương mại cho cộng đồng doanh nghiệp ở ngành hàng, địa phương cụ thể nhằm tăng cường sự hiểu biết của doanh nghiệp về phòng vệ thương mại.

Đặc biệt, với ngành sản xuất trong nước chịu áp lực từ hành vi cạnh tranh không công bằng của hàng nhập khẩu, doanh nghiệp cần nắm vững quy định pháp luật về phòng vệ thương mại, cùng tập hợp nhau để đủ tư cách đại diện cho ngành theo quy định của pháp luật.

Ngoài ra, doanh nghiệp cần thu thập các bằng chứng liên quan đến hành vi cạnh tranh không công bằng của hàng nhập khẩu và bằng chứng về thiệt hại của ngành. Cùng đó, cung cấp đầy đủ thông tin theo yêu cầu để cơ quan điều tra có đủ căn cứ xem xét việc áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại tương ứng.