Kiểm toán Nhà nước: Hành trình kiến tạo hạ tầng pháp lý

(Xây dựng) – Kiểm toán Nhà nước thành lập ngày 11/7/1994, đánh dấu một bước phát triển mới trong hệ thống các công cụ kiểm tra, kiểm soát của Đảng và Nhà nước. Sự ra đời Kiểm toán Nhà nước là kết quả tất yếu của công cuộc đổi mới đất nước và tiến trình cải cách nền tài chính quốc gia.

Trải qua 30 năm hoạt động, đánh dấu chặng đường phát triển vượt bậc từ một đơn vị chưa có tiền thân về tổ chức và tiền lệ về hoạt động, Kiểm toán Nhà nước đã trở thành một định chế được hiến định, thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Chương trình có sự đồng hành của Tổng Công ty Khí Việt Nam – CTCP (PV GAS).

Kiểm toán Nhà nước được thành lập theo Nghị định số 70/CP ngày 11/7/1994 của Chính phủ. Đến tháng 01/1995, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 61/1995/QĐ-TTg ban hành Quy chế hoạt động của Kiểm toán Nhà nước.

“Là cơ quan mới được thành lập trong thời kỳ đổi mới, chưa có tiền thân về tổ chức và tiền lệ về hoạt động. Nghị định số 70/CP và sau đó là Quyết định số 61/1995/QĐ-TTg được coi là những căn cứ pháp lý đầu tiên có giá trị như tuyên ngôn khai sinh Kiểm toán Nhà nước, qua đó tạo bước phát triển lớn cho hệ thống các công cụ kiểm tra và kiểm soát tài chính của Nhà nước, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước và tăng cường năng lực tài chính quốc gia” – Vụ trưởng Vụ Pháp chế Hoàng Phú Thọ nhấn mạnh.

Qua 30 năm hình thành và phát triển đã đánh dấu một chặng đường phát triển vượt bậc của Kiểm toán Nhà nước. Từ một cơ quan chưa có tổ chức tiền thân và tiền lệ về hoạt động, được thành lập để giúp Thủ tướng Chính phủ thực hiện chức năng kiểm tra, xác nhận tính đúng đắn, hợp pháp của tài liệu và số liệu kế toán, báo cáo quyết toán, đến nay Kiểm toán Nhà nước đã được hiến định trong Hiến pháp nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khẳng định vị thế là cơ quan kiểm tra việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Tổng Kiểm toán Nhà nước Ngô Văn Tuấn.

Với Nghị định số 70/CP, địa vị pháp lý của Kiểm toán Nhà nước còn thấp, chưa có trong hệ thống các cơ quan nhà nước, mà chỉ là cơ quan được thành lập để giúp Thủ tướng Chính phủ. Một số nội dung liên quan đến Kiểm toán Nhà nước lại được quy định trong các luật chuyên ngành, như: Luật Doanh nghiệp Nhà nước năm 1995, Luật Ngân hàng Nhà nước năm 1997…

Đặc biệt, Điều 73 Luật Ngân sách nhà nước (NSNN) năm 1996 đã quy định KTNN là cơ quan thuộc Chính phủ thực hiện kiểm soát tài chính, ngân sách Nhà nước. “Đây là điều rất đặc biệt trong ngành lập pháp Việt Nam khi một luật lại quy định về hoạt động của một cơ quan khác. Song đến bây giờ chúng tôi vẫn cho rằng, đó là một quyết định rất sáng suốt, kịp thời để xác lập được địa vị pháp lý cho một cơ quan thực hiện kiểm soát tài chính, ngân sách Nhà nước thời bấy giờ” – Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II Lê Đình Thăng nhớ lại.

Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II Lê Đình Thăng.

Gần 10 năm sau khi Nghị định số 70/CP và Quyết định số 61/1995/QĐ-TTg ban hành, nhiều hạn chế, bất cập đã phát sinh. Nhằm hoàn thiện một bước cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước cho phù hợp với yêu cầu cải cách nền hành chính nhà nước, ngày 13/8/2003, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 93/2003/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Kiểm toán Nhà nước, trong đó chỉ rõ: “Kiểm toán Nhà nước là cơ quan thuộc Chính phủ”.

Trong giai đoạn này, những đòi hỏi từ thực tiễn cho thấy, địa vị pháp lý của Kiểm toán Nhà nước cần được nâng cao hơn, tương xứng với vị thế và vai trò của một công cụ không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường và trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Nguyên Tổng Kiểm toán Nhà nước Đỗ Bình Dương chia sẻ, ban đầu, kế hoạch là xây dựng Pháp lệnh về Kiểm toán Nhà nước. Sau đó, được sự ủng hộ của lãnh đạo Quốc hội và Chính phủ nên đã chuyển từ Nghị định tiến thẳng lên làm luật. Đây là một bước tiến lớn trong quá trình hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động của Kiểm toán Nhà nước.

Ngày 28/11/2013, tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Hiến pháp năm 2013; trong đó, lần đầu tiên, địa vị pháp lý của Kiểm toán Nhà nước và Tổng Kiểm toán Nhà nước được quy định trong Hiến pháp. Đây là dấu mốc lịch sử trong hành trình kiến tạo, xây dựng và hoàn thiện cơ sở pháp lý cho Kiểm toán Nhà nước. Sự kiện này đã nâng tầm KTNN từ cơ quan do “Luật định” thành “Hiến định”.

Để cụ thể hóa quy định về Kiểm toán Nhà nước trong Hiến pháp năm 2013, ngày 24/6/2015, Luật Kiểm toán Nhà nước (sửa đổi) đã được thông qua tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIII và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2016, thay thế Luật Kiểm toán Nhà nước năm 2005. Tiếp đó, ngày 26/11/2019, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kiểm toán Nhà nước đã được Quốc hội thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2020.

Để triển khai thi hành Luật Kiểm toán Nhà nước, Kiểm toán Nhà nước đã phối hợp tích cực với các cơ quan của Chính phủ và Quốc hội xây dựng trình các cơ quan có thẩm quyền kịp thời ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Kiểm toán Nhà nước.

Ngày 28/02/2023, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XV đã thông qua Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực Kiểm toán Nhà nước. Đây tiếp tục là tiền đề quan trọng nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Kiểm toán Nhà nước, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí thông qua hoạt động kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước.