Hỗ trợ ứng dụng thực tiễn, thương mại hóa “sáng chế không chuyên”

Các “nhà sáng chế không chuyên” thường là nông dân, lao động tự do, không được đào tạo chính quy, bài bản, thường có trình độ, học vấn không cao (không có các bằng cấp như: trung cấp, cao đẳng hay đại học); thậm chí các “nhà sáng chế không chuyên” có thể là các em học sinh đang còn ngồi trên ghế nhà trường.

Trên thực tế, thuật ngữ “nhà sáng chế không chuyên” chưa được định nghĩa chính thức trong các văn bản pháp quy của Việt Nam. Tuy nhiên, các hoạt động sáng tạo, sáng chế, sáng kiến… của họ lại được khuyến khích, hỗ trợ và được quy định trong các văn bản pháp luật thể hiện rõ nét ở các điều tại Luật và Nghị định của Chính Phủ như sau:

Tại Điều 69, Luật Khoa học và Công nghệ, 2013 nêu rõ: “khuyến khích mọi hoạt động chuyển nhượng, chuyển giao công nghệ theo nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, các bên cùng có lợi; áp dụng chế độ th­ưởng cho tập thể lao động và cá nhân có hoạt động đổi mới sáng tạo, sáng chế, sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất, ứng dụng công nghệ mới được chuyển giao.

Tại Điều 14, 15, Nghị định số 13/2012/NĐ-CP của Chính phủ: “hỗ trợ việc triển khai áp dụng sáng kiến lần đầu, thỏa thuận và phối hợp với chủ đầu tư tạo ra sáng kiến để công bố, phổ biến, áp dụng rộng rãi đối với những sáng kiến có khả năng áp dụng rộng rãi và mang lại lợi ích to lớn cho xã hội; công bố, phổ biến, áp dụng rộng rãi các sáng kiến là giải pháp quản lý và giải pháp tác nghiệp trong lĩnh vực quản lý hành chính, sự nghiệp của Nhà nước và các sáng kiến tạo ra do Nhà nước đầu tư kinh phí, phương tiện vật chất, kỹ thuật; tổ chức các hội thi sáng tạo, triển lãm kết quả lao động sáng tạo, tuần lễ sáng kiến quốc gia, tổng kết và khen thưởng hoạt động sáng kiến hàng năm và các hoạt động khác để tôn vinh tổ chức, cá nhân điển hình và biểu dương các sáng kiến có thể áp dụng rộng rãi và mang lại lợi ích thiết thực cho xã hội; tổ chức các diễn đàn cho hoạt động sáng kiến, như trang tin điện tử, câu lạc bộ sáng tạo; phổ biến, tuyên truyền về các tổ chức, cá nhân điển hình trong phong trào thi đua sáng tạo”.

Mặc dù, chưa được công nhận bằng các văn bản chính thống, nhưng các sáng chế, sáng kiến của “nhà sáng chế không chuyên” có thể mang lại giá trị kinh tế, có sức lan tỏa trong xã hội. Và các sáng chế đó có thể không được pháp luật bảo hộ, công nhận vì không đáp ứng được các yêu cầu của Luật Sở hữu trí tuệ, Thông tư số 18/2013/TT-BKHCN về hướng dẫn thi hành một số quy định của Điều lệ sáng kiến được ban hành theo Nghị định số 13/2012/NĐ-CP của Chính phủ.

Một số định nghĩa được quy định:

– Sáng chế là giải pháp kỹ thuật dưới dạng sản phẩm hoặc quy trình nhằm giải quyết một vấn đề xác định bằng việc ứng dụng các quy luật tự nhiên. Sáng chế được bảo hộ dưới hình thức cấp bằng độc quyền sáng chế nếu có tính mới, có trình độ sáng tạo, có khả năng áp dụng công nghiệp. Còn sáng chế được bảo hộ dưới hình thức cấp bằng độc quyền giải pháp hữu ích nếu không phải là hiểu biết thông thường, có tính mới, có khả năng áp dụng công nghiệp.

– Sáng kiến là giải pháp kỹ thuật, giải pháp quản lý, giải pháp tác nghiệp, hoặc giải pháp ứng dụng tiến bộ kỹ thuật được cơ sở công nhận nếu có tính mới trong phạm vi cơ sở đó; đã được áp dụng hoặc áp dụng thử tại cơ sở đó và có khả năng mang lại lợi ích thiết thực. Hoạt động sáng kiến bao gồm các hoạt động tạo ra, áp dụng sáng kiến, công nhận sáng kiến, thực hiện quyền và nghĩa vụ liên quan đến sáng kiến.

Trong thời gian qua, một số giải pháp kỹ thuật của các “nhà sáng chế không chuyên” đã mang lại những hiệu quả mang tính tích cực như sáng chế chiếc máy nông nghiệp đa năng của “nhà sáng chế không chuyên” Tạ Đình Huy (Hà Nội). Chiếc máy nông nghiệp đa năng này đã tích hợp được 15 chức năng: cày, bừa, phay đất, làm cỏ vườn, tạo hàng để gieo hạt, tạo luống, tời kéo nông, lâm sản, đảo phân vi sinh, xẻ rãnh thoát nước, đào hố trồng cây, máy phát điện, kéo rơ – moóc trong nhà vườn trang trại, đào bồn cà phê, phun thuốc bảo vệ thực vật, bơm tát tưới tiêu). Đến nay, chiếc máy nông nghiệp đa năng trên đã được sản xuất hơn 1.000 máy tiêu thụ ở thị trường trong nước.

Để giúp bà con đỡ vất vả hơn trong nông nghiệp, nhà sáng chế Lê Văn Thành (Bình Định) đã sáng tạo ra chiếc máy tách hạt bắp gọn nhẹ, phù hợp với địa hình vùng đồi núi, hoạt động bằng máy dầu. Với chiếc máy ép dầu phụng – dầu mè bằng thủy lực, máy hoạt động với công suất ép 1,5 tấn lạc/ngày, giá thành rẻ, “nhà sáng chế không chuyên” Lê Hữu Minh (Thừa Thiên Huế) đã hỗ trợ cho bà con rất nhiều trong việc nông nghiệp và tiết kiệm nhân công và thời gian thực hiện. Tại Cà Mau, “nhà sáng chế không chuyên” Nguyễn Văn Rô đã sáng tạo ra máy cày siêu nhẹ, có thể nổi trên mặt nước, dễ dàng di chuyển trong vùng kênh rạch ở miền Tây Nam Bộ, có nhiều ưu điểm hơn các máy của Nga và Trung Quốc (đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp bằng độc quyền giải pháp hữu ích số 2 – 0002403, công bố ngày 25/09/2020).

Với những sáng chế từ các “nhà sáng chế không chuyên” đã phần nào đóng góp vào sự phát triển kinh tế – xã hội nói chung và phát triển ngành nông nghiệp nói riêng; cần có sự hỗ trợ, tạo điều kiện nhiều hơn trong chính sách của Chính phủ, cơ chế của địa phương, để những sáng chế đó tiếp tục được đẩy mạnh và nhân rộng.

Trước tiên, là sự hỗ trợ về kinh phí, thủ tục để các sáng kiến của “nhà sáng chế không chuyên” được được công nhận sáng kiến theo quy định tại Thông tư số 18/2013/TT-BKHCN về hướng dẫn thi hành một số quy định của Điều lệ sáng kiến được ban hành theo Nghị định số 13/2012/NĐ-CP của Chính phủ, gồm giải pháp kỹ thuật, giải pháp quản lý, giải pháp tác nghiệp hoặc giải pháp ứng dụng tiến bộ kỹ thuật); cùng với đó là đẩy mạnh việc hỗ trợ các “nhà sáng chế không chuyên” trong việc xác lập quyền đối với các giải pháp kỹ thuật có tiềm năng để đăng ký, bảo hộ bằng độc quyền sáng chế, giải pháp hữu ích theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ.

Như vậy, với việc hỗ trợ để các “nhà sáng chế không chuyên” được bảo hộ sáng chế, hay được công nhận là sáng kiến theo quy định của pháp luật có ý nghĩa vô cùng quan trọng; không chỉ mang ý nghĩa động viên tinh thần, khuyến khích sáng tạo; qua đó, còn góp phần thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo, phát triển kinh tế, xã hội của địa phương và đất nước.

(Bài có sự đóng góp của TS.Nguyễn Hữu Xuyên – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu sáng chế và Khai thác công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ)