Xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản sẽ khó đột phá trong năm 2024

Bà Lê Hằng – chuyên gia của VASEP đưa ra chỉ số xuất khẩu từng loại hải sản mũi nhọn như, xuất khẩu tôm chân trắng và tôm sú sang Nhật Bản giảm sâu là yếu tố chính tác động đến kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang thị trường này. Trong khi đó, nhiều mặt hàng khác sang Nhật Bản đạt tăng trưởng dương trong năm nay.

Đáng chú ý là xuất khẩu cua sang Nhật Bản đã tăng 36% so với cùng kỳ năm 2022 và cua trở thành sản phẩm xuất khẩu đứng thứ 3 sang thị trường này, chỉ sau tôm chân trắng và cá hồi. Xuất khẩu cá nục, cá minh thái, cá thu, cá sòng, cá bơn, cá cam, tôm sắt, cá tráo và rất nhiều loài cá khác có doanh số xuất khẩu sang Nhật cao hơn năm trước.

Phần đáng kể trong số các mặt hàng có tăng trưởng sang Nhật trong năm nay là sản phẩm có nguyên liệu nhập khẩu để gia công và chế biến xuất khẩu, duy trì thu nhập cho công nhân chế biến, đồng thời tận dụng công suất, thiết bị chế biến của các nhà máy. Ví dụ như cua tuyết, cá hồi, cá minh thái, cá thu…

Lũy kế 11 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Nhật Bản đạt 1,38 tỷ USD, trong đó tôm thẻ chân trắng đạt 302 triệu USD, tôm sú đạt 86 triệu USD, xuất khẩu mực đạt trên 72 triệu USD, bạch tuộc đạt gần 70 triệu USD. Xuất khẩu cá hồi sang Nhật đạt 227 triệu USD, cua đạt 87 triệu USD, cá nục đạt 77 triệu USD. Ước tính cả năm 2023, xuất thủy sản sang Nhật Bản sẽ thu về trên 1,5 tỷ USD, giảm 12% so với năm 2022.

Xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản sẽ khó đột phá trong năm 2024.

Từ tháng 6/2023, xuất khẩu tôm thẻ và tôm sú sang thị trường Nhật có xu hướng tăng dần lên, tuy nhiên do giảm mạnh đầu năm nên tổng xuất khẩu tôm sú sang Nhật vẫn giảm sâu 37% trong khi xuất khẩu tôm thẻ chân trắng giảm 23% so với cùng kỳ năm 2023.

Sau hơn hai thập kỷ giá cả ổn định hoặc giảm, nền kinh tế Nhật Bản đã trải qua đợt tăng giá liên tục trong hơn một năm rưỡi qua do các yếu tố địa chính trị toàn cầu cũng như sự suy yếu đáng kể của đồng yên Nhật so với đồng đô la Mỹ. Kể từ tháng 3/2023, giá thực phẩm đã tăng với tốc độ hơn 8% so với cùng kỳ năm ngoái với một số sản phẩm tăng ở mức hai con số.

Chính phủ Nhật Bản cho rằng chi phí nhiên liệu, thức ăn và nguyên liệu dùng trong thủy sản tăng cao là nguyên nhân gây ra lạm phát trên thị trường thủy sản. Đặc biệt, giá bột cá, thành phần chính trong thức ăn hỗn hợp cho nuôi trồng thủy sản đã dao động quanh mức 1.540 USD/tấn kể từ năm 2022, cao gần gấp đôi so với một thập kỷ trước. Kể từ tháng 1/2022, giá bán lẻ cá ngừ, tôm, cá ngừ và cá hồi đã tăng đáng kể. Năm 2022, chỉ số giá tiêu dùng chung đối với thủy sản tăng 14% so với năm 2021, đánh dấu mức tăng lớn nhất kể từ năm 2010.

Chính phủ Nhật Bản ước tính, người tiêu dùng thủy sản bình quân đầu người đã giảm 14% vào năm 2022. Tiêu thụ giảm một phần là do giá tăng cũng như sở thích của người tiêu dùng chuyển sang các loại protein khác như thịt bò, thịt lợn và thịt gà đã trở nên dễ tiếp cận hơn. Hải sản thường được coi là khó chế biến hơn so với các loại protein khác vì việc phải loại bỏ da và xương cá khiến nhiều người khó chịu. Tiêu thụ hải sản tại nhà (không bao gồm ăn ngoài) thậm chí còn giảm nhanh hơn. Tiêu dùng hộ gia đình đứng ở mức khoảng 14 kg bình quân đầu người vào năm 1995, giảm hơn 40% xuống chỉ còn dưới 8 kg bình quân đầu người vào năm 2021. Do đó, các nhà sản xuất và bán lẻ Nhật Bản đang nỗ lực nhiều hơn để phát triển các sản phẩm thủy sản vừa dễ chế biến vừa mang những đặc tính có giá trị gia tăng (chẳng hạn như “được sản xuất bền vững”) để giải thích cho cho sự tăng giá.

Để đối phó với tình trạng tiêu dùng giảm sút, các tổ chức chính quyền quốc gia và địa phương đã hợp tác với các trường học để thúc đẩy việc đưa hải sản vào chương trình ăn trưa ở trường. Trong những năm gần đây, ngư dân, nhà chế biến và nhà phân phối Nhật Bản đã đi đầu trong việc không chỉ cung cấp nguyên liệu cho bữa trưa ở trường học mà còn phát triển thực đơn cho bữa trưa ở trường học. Thỉnh thoảng, ngư dân còn đến trường để giảng bài. Mục tiêu của các chương trình này không chỉ là tăng mức tiêu thụ trong thời gian ngắn mà còn hình thành thói quen ăn cá từ khi còn nhỏ.

Các loại hải sản tươi sống được tiêu thụ phổ biến cũng thay đổi theo thời gian. Năm 1989, mực và tôm là hai sản phẩm được tiêu thụ nhiều nhất. Trong những năm gần đây, chúng đã được thay thế bằng cá hồi, cá ngừ và cá cam thường được bán dưới dạng philê.

Các dự báo về tăng trưởng kinh tế Nhật Bản trong năm 2024 không có sự đồng nhất, nhưng nhìn chung sẽ không có sự đột phá ở thị trường này về mặt nhu cầu. Tuy nhiên, so với các thị trường lớn khác như Mỹ, EU, Trung Quốc… thì thương mại thủy sản với Nhật Bản được đánh giá là ổn định hơn.

Điểm quan trọng là các doanh nghiệp Việt sẽ phải tính toán kỹ hơn bài toán về giá thành và giá bán cạnh tranh, đồng thời nắm bắt tận dụng xu hướng tiêu thụ tại Nhật Bản.

Mặc dù mức tiêu thụ hải sản nói chung đang giảm nhưng sản phẩm hải sản có sốt vẫn là lựa chọn phổ biến của người dân Nhật Bản từ 65 tuổi trở lên. Với nhân khẩu học chiếm mức cao kỷ lục 29% dân số Nhật Bản, các nhà bán lẻ và nhà sản xuất đang tìm kiếm những cách mới để nhắm mục tiêu vào nhóm này. Những sản phẩm này tái tạo hương vị của các món cá truyền thống của Nhật Bản, nhưng được đóng gói dễ nấu, trong đó cá được phi lê và phủ trước trong nước sốt. Có rất nhiều loại hương vị cá và nước sốt có sẵn. Co-op Japan là một trong những nhà bán lẻ chuyên về các sản phẩm này và có doanh số tăng trong những năm gần đây.

Set đồ ăn hải sản là sản phẩm sử dụng một lần bao gồm các nguyên liệu, gia vị và công thức chế biến sẵn để chế biến một món ăn cụ thể, giúp bạn có thể chế biến thức ăn trong thời gian ngắn mà không cần phải cắt hay cân nguyên liệu. Set đồ ăn hải sản đã tạo ra nhu cầu mạnh mẽ từ các hộ gia đình có thu nhập kép, những người đặc biệt mong muốn giảm thời gian nấu nướng. Do đó, thị trường bộ dụng cụ ăn uống ở Nhật Bản đang tăng trưởng đều đặn. Doanh số bán bộ dụng cụ ăn uống là 1,23 tỷ USD trong nửa đầu năm tài chính 2021 và dự kiến sẽ đạt 1,5 tỷ USD vào nửa đầu năm tài chính 2024. Kể từ năm 2013, nhiều công ty tại Nhật đã tham gia kinh doanh set đồ ăn như vậy, bao gồm các công ty thương mại điện tử, giao hàng, bán lẻ và thiết bị nấu ăn. Các nhà sản xuất bộ đồ ăn chính bao gồm Oisix, Yoshikei và Bon Quish.

Doanh số bán thức ăn giúp trẻ ăn dặm tăng và protein cá được khuyên dùng như một thành phần trong thức ăn trẻ em vì nó chứa các axit amin thiết yếu mà cơ thể dễ dàng hấp thụ. “Hướng dẫn hỗ trợ nuôi con bằng sữa mẹ và cai sữa” khuyên dùng cá trắng khi bắt đầu ăn dặm, sau đó nên dùng cá đỏ và cá da xanh. Do đó, một số sản phẩm thực phẩm dành cho trẻ em bán trên thị trường ở Nhật Bản sử dụng hải sản như cá thịt trắng, cá tuyết và cá hồi.

Khi giá hải sản ngày càng tăng trên toàn cầu, nhiều nhà bán lẻ Nhật Bản đang tìm kiếm sản phẩm có giá trị gia tăng để thu hút người tiêu dùng. Vào tháng 11/2022, Seven Eleven, một trong những chuỗi cửa hàng tiện lợi lớn nhất Nhật Bản đã cập nhật bao bì của hai loại onigiri (cơm nắm) sử dụng cá hồi sockeye và mentaiko (trứng cá minh thái cay) để bao gồm logo của Viện Tiếp thị Hải sản Alaska (ASMI) với dòng chữ “ Thủy sản bền vững”.

Nam Dương