Bình Định: Bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật chèo Bả trạo

(Xây dựng) – Lễ hội Cầu ngư, hát múa Bả trạo (hay còn gọi là chèo Bả trạo) ở Bình Ðịnh là hoạt động nghệ thuật đặc trưng không chỉ phản ánh đời sống sản xuất, mà còn là cách để người dân lao động miền biển thể hiện văn hóa tâm linh, cầu mưa thuận gió hòa và giải trí sau mùa đi biển.

Nghệ thuật hát múa chèo Bả trạo Bình Định.

Nét đặc sắc trong Lễ hội Cầu ngư là hát múa Bả trạo, vừa là nghi thức tế lễ, vừa là trình diễn nghệ thuật. Bả trạo là một hoạt động múa hát thể hiện những nét văn hóa trong sinh hoạt, lao động của ngư dân như: Chèo thuyền, kéo lưới hoặc đặc tả cảnh đưa rước linh hồn các “Ðức ông Nam Hải” hay còn gọi là “Nam Hải Thần Ngư”. Ðây là một tiết lễ gắn liền với chu kỳ đánh bắt thủy, hải sản và các lễ diễn ra trong năm như: Nghi thức cúng đầm, lễ ra nghề, lễ tế đình làng, lễ thanh minh.

Trên địa bàn thị xã Hoài Nhơn, chèo Bả trạo cùng với biểu diễn tuồng gắn liền với các Lễ hội Cầu ngư ở 23 lăng vạn của 6 xã, phường ven biển, tuy mỗi nơi chèo Bả trạo mang một sắc thái riêng, nhưng chung quy nó thể hiện đầy đủ nghi lễ của ngư dân ven biển để dâng lên ông Nam Hải.

Những nhân vật trong nghệ thuật chèo Bả trạo.

Hiện nay trên địa bàn thị xã Hoài Nhơn vẫn còn trên dưới 10 đội chèo Bá trạo ở các xã, phường ven biển, Hoài Nhơn đang triển khai thực hiện Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn thị xã giai đoạn 2023 – 2025, định hướng đến năm 2030 và chèo Bả trạo là một trong những loại hình nghệ thuật dân gian đang được bảo tồn và phát huy.

Đội trạo ở thôn Diêu Quang, xã Hoài Hải, thị xã Hoài Nhơn được các cụ cao niên nơi đây duy trì, tập luyện, bảo tồn cho đến bây giờ và mang bản sắc văn hóa riêng biệt. Em Phan Chí Quy (18 tuổi), thành viên Đội trạo xã Hoài Hải thổ lộ: Ở quê em, nghệ thuật Bả trạo được duy trì từ lâu đời, truyền từ lớp già đến lớp trẻ để giữ gìn. Chúng em rất vui khi là những người trẻ tiếp tục kế cận giữ nét nghệ thuật, sinh hoạt truyền thống độc đáo này, đồng thời góp phần quảng bá di sản văn hóa quê hương mình.

Lớp trẻ tham gia trình diễn chèo Bả trạo.

Cuối tháng 8 vừa qua, Liên hoan chèo Bả trạo do Tỉnh đoàn Bình Định tổ chức tại Quảng trường Chiến Thắng, thành phố Quy Nhơn thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng. Ðiều đáng mừng là nòng cốt các đội Bả trạo tham gia Liên hoan phần lớn đều là thanh niên.

Các đội Bả trạo tham gia Liên hoan chọn những trích đoạn hay của kịch bản chèo Bả trạo để dàn dựng tiết mục. Ở đó, có các nhân vật chính trong nghệ thuật Bả trạo gồm: Tổng sanh (tổng mũi), tổng thương (tổng khoang), tổng lái (tổng hậu) cùng các quân trạo (tay chèo). Nhiều đội trạo còn có thêm các nhân vật trạo siêu (cầm đao bảo vệ), lồng đèn (phao tiêu dẫn đường trên biển), bộ hổ (tiểu tướng cầm gươm) mang bản sắc riêng của địa phương đã làm cho các phần biểu diễn thêm phong phú, hấp dẫn.

Lão ngư Nguyễn Dư (75 tuổi) đóng vai Tổng lái của Đội trạo xã Nhơn Hải, thành phố Quy Nhơn bày tỏ: Những năm qua, địa phương gây dựng cho lớp trẻ để truyền các vai trong múa Bả trạo. Tôi rất ủng hộ việc Đoàn Thanh niên tổ chức Liên hoan chèo Bả trạo. Tôi hy vọng, các cấp chính quyền, các cơ quan văn hóa của tỉnh và các địa phương quan tâm nhiều hơn nữa trong bảo tồn và phát huy nghệ thuật Bả trạo.

Trang phục, đạo cụ trình diễn nghệ thuật chèo Bả trạo.

Khi tiếng chèo Bả trạo vang lên giữa không gian thành phố biển Quy Nhơn, nhiều du khách thích thú đến xem và tìm hiểu nét sinh hoạt độc đáo của loại hình nghệ thuật này. Anh Nguyễn Văn Trường, một du khách đến từ Thành phố Hà Nội cảm nhận: Thật thú vị khi chứng kiến nhiều lớp trẻ ở đây biểu diễn chèo Bả trạo. Những người diễn mặc rất nhiều trang phục, hóa trang với sắc màu lôi cuốn, khiến du khách phương xa như tôi rất thích thú khi đến với Quy Nhơn – Bình Định. Cần có nhiều buổi diễn như vậy tại không gian thành phố Quy Nhơn và nếu được Ban tổ chức nên giới thiệu hoặc có tài liệu hướng dẫn có lẽ sẽ thu hút du khách hơn.

Lớp trẻ có nhiệm vụ bảo tồn và phát huy nghệ thuật chèo Bả trạo.

Anh Phạm Hồng Hiệp – Phó Bí thư Tỉnh đoàn Bình Định chia sẻ: Thông qua Liên hoan, chúng tôi mong muốn sẽ tiếp tục phát huy hơn nữa vai trò của thanh niên trong giữ gìn và lan tỏa các giá trị văn hóa. Hơn hết, thông qua làn điệu chèo Bả trạo và nhiều hình thức nghệ thuật khác để thể hiện tài năng, năng khiếu và cổ vũ tuổi trẻ toàn tỉnh tiếp tục đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, phát huy tiềm năng và sức sáng tạo của thanh niên tham gia xây dựng quê hương Bình Định ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn An Pha cho rằng, cần tạo thêm nhiều sân chơi văn hóa bổ ích để các địa phương có dịp giao lưu, chung tay bảo tồn nghệ thuật Bả trạo. Nếu làm được điều này, lớp trẻ sẽ là lực lượng nồng cốt của các đội Bả trạo ở các địa phương trong thời gian tới.