Bài 1: Nhà máy rác ngàn tỷ phải tháo dỡ, vì không đốt được rác

Doanh nghiệp xin gia hạn để điều chỉnh lại công nghệ đốt rác phát điện, nhưng đến nay vẫn chưa có kết quả khi rác thải sinh hoạt đang cộm lên hiểm họa môi trường đô thị, địa phương đã yêu cầu tháo dỡ công trình xây dựng nhà máy, hoàn trả mặt bằng để thu hồi Dự án.

Nhà máy rác Vũ Oai, tên đầy đủ là Trung tâm xử lý chất thải rắn tại xã Vũ Oai và xã Hòa Bình, thành phố Hạ Long, do Công ty Cổ phần Tập đoàn Indevco (Indevco) làm chủ đầu tư. Dụ án được Bộ Tài nguyên và Môi trường phê duyệt Báo cáo đánh giá tác động môi trường tại Quyết định số 725/QĐ-BTNMT ngày 05/4/2017, trên cơ sở Quyết định số 4298/QĐ-UBND ngày 30/12/2015 của UBND tỉnh về cấp địa điểm; Quyết định số 168/QĐ-UBND ngày 18/01/2016 của UBDN tỉnh về quy hoạch phân khu 1/2000; Quyết định số 2078/QĐ-UBND ngày 5/7/2016 của UBND tỉnh về nhiệm vụ quy hoạch chi tiết gồm: Diện tích đất sử dụng 178,33ha, công trình xây dựng 6 lò đốt chất thải rắn sinh hoạt tổng công suất 900tấn/ngày, 1 lò đốt chất thải y tế 3,6 tấn/ngày, 16 hố chôn lấp tro xỉ sau đốt. Qui mô nhà máy đốt rác cấp vùng, trọng tâm là rác thải sinh hoạt ở thành phố Hạ Long, Cẩm Phả và huyện Vân Đồn.

Năm 2018, Indevco xây xong lò bễ nhưng không đốt được rác. 1/5/2021 dừng hẳn không nhận rác về chờ đốt. Sự không mong muốn đã đẩy hai thành phố lớn của tỉnh là Hạ Long và Cẩm Phả vào đại nạn rác thải sinh hoạt bị ứ đọng trong đô thị. 860.000 tấn rác tập kết về chờ đốt ở Vũ Oai là gánh nặng môi trường cho địa phương. Khi ấy, Indevco đã đầu tư gần 800 tỷ đồng xây dựng nhà máy và các hạ tầng đi kèm, trong đó bao gồm cả tiền giải phóng mặt bằng… Doanh nghiệp xin gia hạn dự án, có điều chỉnh dự án sang trồng rau sạch, đốt rác phát điện… đã được Quảng Ninh đồng ý.

Ngày 4/3/2022, UBND thành phố Hạ Long có Quyết định số 1060/QĐ-UBND phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch chi tiết xây dựng tỷ lệ 1/500 Nhà máy rác Vũ Oai. Dự án có điều chỉnh ranh giới, giảm diện tích so với quy hoạch chi tiết và đánh giá tác động môi trường (ĐTM) đã được duyệt, giữ nguyên quy mô hệ thống lò đốt rác, nhưng tách khu xử lý rác tập kết chờ xử lý ra khỏi ranh giới quy hoạch của Dự án thành hạng mục riêng… Việc điều chỉnh quy hoạch nhưng không mở rộng, nâng công suất, không thay đổi quy trình, công nghệ xử lý rác của Dự án so với ĐTM đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường phê duyệt.

Ngày 24/8/2022, Indevco có Văn bản số 88/INDEVCO báo cáo UBND tỉnh Quảng Ninh, doanh nghiệp sau khi được điều chỉnh quy hoạch đã phối hợp với một số đối tác-liên doanh tìm phương án khôi phục lò đốt rác và nâng cấp thành nhà máy đốt rác phát điện… Nhưng còn nhiều trắc trở, đến nay Dự án nhà máy đốt rác phát điện chưa khởi động được.

Sự đốt rác thải sinh hoạt ở đô thị bế tắc, đã gây sức ép lớn đến vấn đề thu gom, xử lý rác thải trên địa bàn thành phố Hạ Long, Cẩm Phả, Vân Đồn. Trước thực trạng trên Hạ Long, Cẩm Phả, Vân Đồn đã phải thực hiện các phương án đầu tư xây dựng cấp bách các hố chôn lấp rác tạm, nhưng chỉ mang tính tạm thời, không lâu dài, do khó bố trí được quỹ đất để xây dựng khi mở rộng các bãi chôn lấp rác thải theo phương án cấp bách đã quá tải.

Trước thực trạng trên, Sở Tài nguyên và Môi trường đã có nhiều văn bản đôn đốc Indevco xử lý những tồn tại ở dự án cũ như lắp đặt ống khói by pass tại 6 lò đốt để xả khí thải trong trường hợp quá áp nhằm giảm nguy cơ nổ lò; cải tạo, sửa chữa hoặc nâng cấp hệ thống xử lý nước thải tập trung để đảm bảo nước thải sau xử lý đạt quy chuẩn trước khi xả thải ra môi trường; hoàn thiện bố trí, lắp đặt các ô chôn lấp chất vô cơ không đốt và tro xỉ sau đốt của bãi chôn lấp chất thải đảm bảo hợp vệ sinh; đồng thời triển khai dự án mới trồng rau sạch, đốt rác phát điện.

Tuy nhiên, đến nay Indevco vẫn chưa triển khai dự án mới trồng rau sạch, đốt rác phát điện. Ngày 29/5/2023, Sở Tài nguyên và Môi trường có Văn bản số 2640/TNMT-BVMT yêu cầu Indevco khẩn trương, nghiêm túc thực hiện một số nội dung sau:

Một là, sửa chữa, khắc phục các các tồn tại của Dự án đã nêu để đảm bảo việc xử lý rác thải sinh hoạt tại Dự án, đáp ứng các quy chuẩn kỹ thuật môi trường hiện hành, tuân thủ các cam kết xử lý rác thải theo đúng quy định theo Giấy chứng nhận đầu tư đã được cấp.

Hai là, trước khi thực hiện xử lý rác thải tại Dự án, Công ty Cổ phần Tập đoàn Indevco phải thực hiện lập hồ sơ đề xuất cấp Giấy phép môi trường trình Bộ Tài nguyên và Môi trường xem xét, cấp giấy phép môi trường và thực hiện vận hành thử nghiệm các công trình xử lý chất thải theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ.

Ba là, trường hợp phương án khắc phục tồn tại của Indevco không đảm bảo đáp ứng các quy chuẩn kỹ thuật môi trường hiện hành để xử lý rác tại Dự án, căn cứ theo quy định tại điểm c khoản 2 Điều 59, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ… Indevco phải có văn bản báo cáo UBND tỉnh, các Sở ngành liên quan, UBND thành phố Hạ Long để hoàn trả mặt bằng và tự chịu trách nhiệm, chi phí tháo dỡ công trình và các chi phí khác có liên quan làm căn cứ để các cơ quan quan có thẩm quyền thu hồi Dự án giao cho các đơn vị có năng lực thực hiện theo quy định..

Vấn đề rác thải sinh hoạt ở Quảng Ninh, đặc biệt là ở 2 đô thị lớn là thành phố Hạ Long và Cẩm Phả đang là vấn đề nhức nhối khi mà địa phương đặt hy vọng vào dự án ngàn tỷ đồng, công suất hỏa thiêu trên 930tấn/ngày của Indevco không thành. Kho rác ở xã Vũ Oai và xã Hòa Bình hình thành từ năm 2014, khi các đô thị đóng cửa các bãi rác công nghệ chôn lấp để tập kết về đây chờ đốt, cấp tập nhất là từ năm 2016 đến 2020. Năm 2021, khi Indevco tuyên bố không nhận rác về chờ đốt, vì xây xong lò mà không đốt được rác thì lượng rác tồn trên 860.000tấn. Từ năm 2021 đến nay mỗi ngày thành phố Hạ Long đổ vào kho rác này trên dưới 350 tấn, gọi là chôn lấp nhưng thực tế không đúng theo quy chuẩn của Bộ Xây dựng chỉ là kho chứa tạm chờ Dự án mới đốt rác phát điện của Indevco, nên kho chứa rác tạm ở xã Vũ Oai và xã Hòa Bình tồn dư tính cả số chôn lấp tạm nay lên đến trên 1triệu tấn, quả là hiểm họa môi trường cho thành phố Hạ Long. Khi nhà máy rác Vũ Oai quy hoạch xử lý rác cấp vùng “cháy vở”, thành phố Cẩm Phả cũng điêu đứng, phải tự giải cứu mình bằng cách lập cơ sở chôn lấp rác riêng ở phường Mông Dương, nhưng hiện đang bị quá tải, bế tắc về quĩ đất chôn lấp rác, rất cần hệ thống đốt rác cấp vùng có tính bền vững lâu dài.

Tỉnh Quảng Ninh không phải là địa phương thiếu tiềm lực kinh tế, thiếu kiến thức công nghệ đốt rác. Đầu tỉnh cuối tỉnh hiện đã có cơ sở đốt rác, ngay kề cận thành phố Hạ Long là thành phố Uông Bí có hệ thống lò hỏa thiêu rác, rác đốt triệt để không cần phân loại công suất trên 500tấn/ngày, thì cớ sao mà một trung tâm xử lý rác theo vùng có quy hoạch bài bản diện tích 178,33ha mà lại để tình trạng “treo” như vậy.

Ngày 4/3/2022, UBND thành phố Hạ Long điều chỉnh lại Quy hoạch, giảm diện tích và tách khu xử lý rác tập kết chờ xử lý ra khỏi ranh giới quy hoạch của Dự án thành hạng mục riêng… đã có không ít nhà đầu tư đến đề xuất đắp lò đốt rác ngay tại chân bãi rác Vũ Oai, như Công ty StratCap International Pte Ltd (StratCap) của Hà Lan chẳng hạn. Nhà đầu tư mới gặp nhiều trở ngại, trong đó có vướng mắc ở Dự án trước như vấn để tài chính hoàn trả cơ sở hạ tầng, công trình đã xây dựng… sự nhùng nhằng kéo dài triên miên.

Nay Sở Tài nguyên và Môi trường có Văn bản số 2640/TNMT-BVMT yêu cầu Indevco phải có văn bản báo cáo UBND tỉnh, các Sở, ngành liên quan, UBND thành phố Hạ Long để hoàn trả mặt bằng và tự chịu trách nhiệm chi phí tháo dỡ công trình và các chi phí khác có liên quan để cơ quan thẩm quyền thu hồi Dự án giao cho các đơn vị có năng lực thực hiện. Ý kiến của Sở Tài nguyên và Môi trường là tín hiệu đáng mừng, để tháo gỡ nút thắt cho thành phố Hạ Long và thành phố Cẩm Phả trong vấn đề xử lý rác thải sinh hoạt đô thị, đồng thời mở ra cơ hội cho các nhà đầu tư đầu tư vào mô hình kinh tế tuần hoàn đốt rác phát điện ở Quảng Ninh.