Những người bạn của Việt Nam ở xứ sở hoa anh đào

Cuối tháng 9 vừa qua tôi có dịp trở lại Tokyo, gặp những người bạn Nhật Bản từng làm việc cùng họ trong thời kỳ đương chức.

Tokyo vẫn như xưa, nhưng sân bay không đông đúc như trước, hành khách đi vòng vèo để giữ cự ly khi qua kiểm dịch. Người Nhật vẫn kiểm soát dịch bệnh rất chặt chẽ, mọi người phải đeo khẩu trang và kiểm tra nhiệt độ khi vào chỗ đông người.

Người đầu tiên tôi gặp là ông Hattori Norio – Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam giai đoạn 2002-2007. Tôi từng gặp ông vào tháng 11/2019. Lần này gặp lại, ông ôm lấy tôi rồi nói “ba năm rồi không được gặp ai, không được đi đâu, tôi rất buồn, tôi rất ít bạn bè ở Nhật Bản. Cả đời làm ngoại giao, chỉ ở nước ngoài. Bạn bè tôi là ở nước ngoài, phần lớn là ở Việt Nam. Gặp lại anh tôi vui quá”.

Chúng tôi hàn huyên chuyện cũ, về những ngày đầu làm việc cùng nhau từ năm 1993, những năm ông Hattori Norio làm đại sứ tại Việt Nam. Chuyện Nhật Bản đồng thuận di dời nhà máy điện dự kiến đặt ở Ninh Bình theo ý kiến của phía Việt Nam; về các cuộc họp mà tôi và ông ấy cùng tham gia hoặc đồng chủ trì, như hội nghị tài trợ, họp bàn về sáng kiến chung Nhật Việt.

Chúng tôi cũng nói về các chuyến đi lên các tỉnh miền núi phía Bắc, vào các tỉnh miền Trung, vào đồng bằng Sông Cửu Long. Ông Hattori lại nhắc về vụ sập nhịp dẫn của cầu Cần Thơ và nói “dịp này kỷ niệm 15 năm xảy ra vụ việc, tôi không muốn quy trách nhiệm cho ai. Đây là một tai họa đau thương chung. Hơn 50 người đã mất, thật là đau lòng”. Nói đến đây ông ấy đã đi ra ngoài để lau đi những giọt nước mắt. Một con người xưa có vẻ lạnh lùng, về già lại giàu cảm xúc!

Tôi chuyển chủ đề buổi nói chuyện, nói về chuyện thời nay. Chuyện Việt Nam, chuyện Nhật Bản, chuyện về dịch Covid-19 và quốc tang cựu Thủ tướng Abe Shinzo….

Chia tay ra về, Hattori đã nói “Đây là ngày tôi vui nhất trong 3 năm qua. Anh hãy giữ gìn sức khỏe để còn thắng tôi trong cuộc đua của chúng ta!”. Đây là ông Hattori muốn nhắc tới cuộc đua của chúng tôi, cuộc đua giữ gìn sức khỏe, ai sống lâu hơn!

Người tôi gặp sau đó là ông Takebe Tsutomu, nguyên Tổng thư ký Đảng Dân chủ Tự do, nguyên Chủ tịch liên minh nghị sĩ hữu nghị Nhật Bản – Việt Nam. Tôi gặp ông Takebe lần đầu tiên khi ông tham gia đoàn của ông Watanabe Michio – một chính khách người Nhật Bản, từng giữ chức Phó Thủ tướng – thăm Việt Nam tháng 5/1990. Lúc đó ông Takebe Tsutomu 49 tuổi, mới bước vào con đường chính trị được 4 năm, còn tôi 45 tuổi là Vụ phó của Ủy ban Kế hoạch Nhà nước.

Nguyên Bộ trưởng Võ Hồng Phúc và phu nhân gặp ông Takebe Tsutomu – nguyên Tổng thư ký Đảng Dân chủ Tự do, nguyên Chủ tịch liên minh nghị sĩ hữu nghị Nhật Bản – Việt Nam (thứ hai từ trái qua). (Ảnh tác giả cung cấp).

Từ đó đến nay chúng tôi đã gặp và làm việc với nhau nhiều lần. Nay tuổi ông ngoài 80, tôi thì U80. Người già gặp nhau rất vui khi kể lại những câu chuyện cũ. Ông Takebe nhắc đến những ngày đầu sang Việt Nam, được gặp Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Đỗ Mười. Rồi chuyện ông tham gia đoàn Đại biểu Đảng Dân chủ Tự do Nhật Bản tham dự Đại hội VIII của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1996, đây là lần đầu tiên ông tham dự Đại hội của một Đảng Cộng sản.

Ông Takebe Tsutomu cũng kể lại chuyện vận động viện trợ và đầu tư vào Việt Nam trong thời gian đầu của Đổi mới. Tôi thì kể về các chuyến đi Nhật Bản, kỷ niệm với những người bạn Nhật, có những người nay đã mất.

Ông Takebe nhớ lại, vào năm 1986, khi trúng cử Hạ nghị sĩ lần đầu tiên, ông được phân một căn phòng làm việc nhỏ tại tòa nhà hạ nghị sĩ trong khu Quốc Hội Nhật Bản. Phòng của ông gần phòng ông Obuchi Keizo, một chính khách lớp đàn anh, thuộc phái khác trong hoạt động chính trị. “Tôi và ông Obuchi tuy khác phái nhưng khi thảo luận về chính sách với Việt Nam lại rất thống nhất với nhau. Chúng tôi vẫn sang phòng nhau nói chuyện về Việt Nam. Từ đó, chúng tôi lại thân thiết với nhau hơn. Tất cả các phái trong Đảng Dân chủ Tự do đều thống nhất trong chính sách với Việt Nam. Khi nói về Việt Nam, mọi người lại gắn kết với nhau hơn!”, ông Takebe kể.

Rồi ông nói nhiều về việc làm cho các thế hệ tiếp theo hiểu biết hơn về tầm quan trọng chiến lược của quan hệ hợp tác Nhật – Việt. Các con ông, những người theo bước ông trên con đường chính trị cũng đã đi Việt Nam nhiều lần và rất yêu mến Việt Nam.

Chúng tôi say sưa nói chuyện quên cả thời gian. Đến 10 giờ đêm mới tan cuộc. Bữa cơm tối kéo dài 4 giờ.

Ông Takebe Tsutomu từ ngày nghỉ hưu đã nhận lời làm cố vấn đặc biệt cho ông Nikai, Chủ tịch liên minh nghị sĩ hữu nghị Nhật – Việt . Ông tiếp tục qua lại Việt Nam nhiều lần, là người vận động để thành lập Trường Đại học Nhật Việt ở TPHCM; đang vận động xây dựng một trường như vậy phía Bắc.

Bất chấp tuổi tác, ông vẫn hoạt động không ngừng nghỉ vì sự phát triển của Việt Nam và mối quan hệ hai nước. Trước khi chia tay, ông hẹn tôi giữa tháng mười gặp nhau tại Hà Nội.

Trong chuyến đi Nhật lần này tôi còn gặp lại ông Hayama, cựu chủ tịch Tập đoàn Taisei, một tập đoàn xây dựng hàng đầu của Nhật Bản. Tôi biết ông Hayama vào cuối năm 1993, khi Taisei trúng thầu dự án đầu tiên được thực hiện bằng vốn vay từ Quỹ hợp tác kinh tế hải ngoại (OECF) của Nhật Bản, dự án nâng cấp Quốc lộ 5. Sau dự án đó, Taisei đã trúng thầu nhiều dự án giao thông khác được thực hiện bằng vốn vay ưu đãi từ Nhật Bản, bao gồm dự án cầu Cần Thơ.

Sau sự cố ngày 26/9/2007 sập nhịp cầu dẫn khi đang thi công cầu Cần Thơ, ông Hayama đã xin từ chức và về nghỉ hưu. Từ đó, vào cuối tháng 9 hàng năm ông lại sang Việt Nam, đúng ngày 26/9 về Cần Thơ thắp hương cho những người gặp nạn. Lần đi thắp hương cuối cùng của ông là tháng 9/2019. Mỗi lần sang Việt Nam, ông Hayama đều gặp tôi trình bày kết quả chuyến đi, kể cả khi tôi đã nghỉ hưu. Từ năm 2020 đến nay, do dịch Covid ông không sang Việt Nam được.

Lần này vừa gặp tôi ở Tokyo, ông Hayama đã nói ngay dự định tháng 11/2022 sẽ sang Việt Nam, đến thăm cầu Cần Thơ, thắp hương cho những người đã khuất. “Năm nay tôi 86 tuổi, tuổi già sức yếu, có lẽ đây là năm cuối cùng đi Việt Nam. Những năm sau nếu còn sức khỏe thì lại đi nhưng mọi sự tính sau”, ông Hayama nói và chia sẻ mong muốn Taisei tiếp tục phát triển ở Việt Nam, ngoài xây dựng sẽ phát triển sang sản xuất vật liệu.

Tôi động viên ông Hayama rằng ông có tình với những người đã khuất như vậy cũng được 15 năm rồi. Tuổi già đi lại khó khăn, mọi việc để cho lớp sau lo liệu. Người Việt Nam thường nói: Tre già măng mọc, lo gì! Tôi hẹn giữa tháng 11 tới gặp ông tại Hà Nội, sau khi ông từ Cần Thơ ra.

Trong những năm công tác cũng như giai đoạn gần đây, qua làm việc nhiều với người Nhật, tôi thấy ở họ có một đức tính quý báu: Không bao giờ tự khen mình và hài lòng với thành tích của mình, còn sai lầm và thất bại thì nhớ mãi và nhắc đi nhắc lại nhiều lần. Những danh xưng như Con rồng châu Á, sự Thần kỳ Nhật Bản chỉ có người nước ngoài nói về nước Nhật. Người Nhật không tự nhận mình như thế. Nhưng tai nạn cầu Cần Thơ thì những người Nhật liên quan còn nhớ mãi và nhắc nhiều lần.

Mấy người bạn Nhật thân thiết nói với tôi: Thành công thì ai cũng muốn và là điều đương nhiên. Sai lầm và thất bại không ai muốn, chúng tôi phải nhớ mãi và nhắc lại nhiều lần để không bao giờ mắc lại!